نقد و بررسی مجموعه داستان «این‌جا در نقشه نیست» در تهران برگزار شد

مدیر وبسایت

خداداد حیدری: در این داستان‌ها با شخصیت‌هایی روبه‌روییم که زخم جنگ در بدن دارند

جاده‌ی ابریشم: عصر پنج‌شنبه، برابر با بیست‌و‌هشتم دلو/ بهمن. خانۀ ادبیات افغانستان با همکاری انتشارات آمو، حوزۀ هنری و آفرینش‌های ادبی، و دفتر شعر و داستان افغانستان، برنامۀ نقد و بررسی مجموعه داستان «این‌جا در نقشه نیست» را برگزار کرد. در این برنامه که در سالن امیرحسین فردی، در حوزۀ هنری در تهران برگزار شده بود، دکتر حجت زمانی، منتقد و دانش‌آموختۀ ادبیات و خداداد حیدری، داستان‌نویس به عنوان منتقدان اصلی، و دو تن از بچه‌های کارگاه داستان خانۀ ادبیات افغانستان؛ هر یک متین محمدی و صدیقه ماندگار در مورد مجموعه داستان صحبت کردند. آقای عارف جعفری، خواننده و آهنگ‌ساز، یکی از مدیران خانۀ ادبیات افغانستان در مورد برنامه‌های خانۀ ادبیات سخن گفت و از اشتراک‌کنندگان تشکر کرد. نویسنده نیز بخشی از یکی از داستان‌های این مجموعه را خواند و از نهادهای برگزارکننده، منتقدان، دست‌اندرکاران برنامه و اشتراک‌کنندگان سپاسگزاری کرد.
در گام اول، عارف جعفری، خواننده، آهنگ‌ساز و شاعر، در جایگاه قرار گرفت و در مورد برنامه‌های ادبی، هنری و فرهنگی خانۀ ادبیات افغانستان توضیحاتی ارائه کرد و از اشتراک‌کنندگان برنامه و منتقدان تشکر کرد.
سپس دکتر حجت زمانی، که اولین منتقد برنام بود، داستان‌های مجموعۀ «این‌جا در نقشه نیست» را دانه‌دانه مرور کرد و نقطه‌قوت‌ها و نقطه‌ضعف‌های آن‌ها را بیان کرد. وی گفت که در سراسر این مجموعه چند نکته به صورت بارز به چشم می‌خورند که می‌توان گفت از ویژگی خاص این مجموعه است:
الف. از اولین داستان تا آخرین داستان، از نظر زمانی، یک نوع رشد دیده می‌شود؛
ب. داستان‌ها در یک تاریکی اتفاق می‌افتند؛
ج. یک نوع فقدان قابل مشاهده است؛
د. به صورت عموم نثر و زبان این مجموعه پخته است و نثر جانداری دارد؛ اما گاهی دچار اطناب شده است، که چه‌بسا می‌توانست کوتاه‌تر از آن‌چه که هست باشد.
هـ. توصیف‌ها در این مجموعه گاهی خوب‌اند که می‌تواند نمایش داده شوند؛ اما گاهی طولانی شده‌اند. این توصیف‌ها در چنین مواردی، ملال‌آور شده‌اند. وی از این‌گونه توصیف‌ها به عنوان نقطه‌ضعف یاد کرد.
به گفتۀ دکتر زمانی اولین داستان بین زبان معیار و زبان لهجه مردد مانده است؛ اما هرچند که به پیش رفته است، این مسئله حل شده است. گاهی شخصیت‌ها وقتی حرف زده‌اند به خوبی توانسته‌اند خودشان را معرفی کنند.
هم‌چنین، وی از بی‌زمانی و بی‌مکانی بعضی از داستان‌ها در عین اشاره به زمان و مکانی، نیز یاد کرد؛ یعنی داستان‌ها با آن‌که به مکانی اشاره دارند؛ اما با آن‌هم دقیقاً نمی‌دانیم که در کجا اتفاق افتاده‌اند. او از داستان کوتاه «این‌جا در نقشه نیست» به عنوان پخته‌ترین داستان این مجموعه یاد کرد و داستان «گل‌های برفی» را دارای نثر گزارشی و روزنامه‌ای دانست که می‌توانست داستانی‌تر از اکنون باشد. به صورت عموم، نثر داستان‌ها را قوی‌و جاندار عنوان کرد و آن را ستود.
خداداد حیدری، آفرینندۀ مجموعه داستان «ناسور» دومین منتقد برنامه، در دو بخش، سخنانش را در مورد مجموعه داستان «اینجا در نقشه نیست» ارائه کرد؛ در بخش اول از لحاظ محتوایی و در بخش دوم از لحاظ تکنیکی یا ساختاری به داستان‌ها پرداخت. حیدری زبان مجموعۀ «اینجا در نقشه نیست» را ستود.
به گفتۀ حیدری داستان‌های این مجموعه راوی جنگ نیستند و از جنگ سخن نمی‌گویند، اما به حواشی جنگ به خوبی پرداخته‌اند و از پی‌آمدها و تأثیرهای ناگوار جنگ سخن گفته‌اند. در این داستان‌ها ما با شخصیت‌هایی روبه‌روییم که زخم جنگ در بدن دارند و درددیده و جنگ‌دیده هستند. به باور وی این یک نقطه‌قوت مجموعه است که موضع ضد جنگ گرفته است. او گفت که نویسنده در این داستان‌ها به نابرابری، تبعیض‌های قومی و عشق پرداخته است؛ عشقی که نه قومیت و زبان می‌شناسد و نه مرز و چیزهای دیگر؛ اما مرزهای قومی و جنگ‌های موجود آن‌ها را از هم جدا کرده‌اند و نگذاشته‌اند که به‌هم برسند.
حیدری در بخش دوم سخنانش، از نگاه تکنیکی به مجموعه نظر انداخت و نکاتی را یاد کرد. به گفتۀ وی داستان‌ها یا موضوع‌محورند و یا توصیف‌محور. وی این مجموعه را به صورت کل توصیف‌محور دانست و گفت که در داستان‌هایی که توصیف‌محورند، گاهی توصیف‌ها به اطناب می‌گرایند؛ طوری که خط اصلی داستان کم‌رنگ می‌شود. به باور وی توصیف در داستان خیلی خوب است؛ اما به حدی نبایستی باشد که روایت اصلی داستان گم شود.
وی در ادامۀ سخنانش روی تک‌تک داستان‌ها درنگ کرد و نکته‌هایی را اشاره کرد. به گفتۀ وی در داستان «روزهایم را بالا و پایین می‌روم» شخصیت اصلی داستان به خوبی پرداخته شده است و شب‌گردی‌ها و بالا و پایین رفتن‌هایش خیلی خوب توصیف‌شده‌اند و قابل قبول نیز است؛ اما شیرین که نامزد ازدست‌رفتۀ او است، کمتر پرداخت شده است. در داستان «چرخیدن» نیز شخصیت محوری، به خوبی پرداخت نشده است. او در برابر مرگ شوهرش با یک نوع کرختی برخورد کرده است.
وی داستان‌های «گل‌های برفی» و «اینجا در نقشه نیست» را از بهترین داستان‌های این مجموعه عنوان کرد. به گفتۀ وی در این دو داستان موضوع و توصیف، هردو در خدمت داستان‌هستند و به قدر ضرورت کار گرفته شده‌اند. پایان‌بندی‌های داستانی و زیبا دارند.
آقای حیدری در ادامۀ سخنانش اظهار داشت که در کل داستان شخصیت‌های خانم، شخصیت‌های منفعل‌اند و کمتر فعال و کنش‌گرند.
در ادامۀ برنامه، متین محمدی و صدیقه ماندگار، دو تن از داستان‌نویسنان جوان و عضو خانۀ ادبیات افغانستان و کارگاه نقد داستان خانۀ ادبیات، نیز نظرات خویش را در مورد داستان‌های این مجموعه اظهار داشتند.
در اخیر، عصمت الطاف، نویسندۀ مجموعه داستان «این‌جا در نقشه نیست» نیز صحبت‌هایی کرد و از منتقدان برنامه به خاطر صحبت‌های راهگشایی‌شان تشکر کرد. وی اظهار داشت: من امروز واقعا از صحبت‌های منتقدان استفاده کردم و لذت بردم.» وی در ادامۀ سخنانش گفت: «از تمام دوستانم در خانه ادبیات افغانستان و انتشارات آمو، و مسئولان حوزه‌ی هنری نیز به خاطر فراهم کردن چنین زمینه‌ای تشکر می‌کنم. و از اشتراک‌کنندگان برنامه نیز قدردانی می‌کنم که وقت گذاشتند و تشریف آوردند.»
از آن‌جایی‌که جلسۀ نقد و بررسی مجموعه داستان اینجا در نقشه نیست برابر بود با روز جهانی داستان کوتاه، ادامۀ جلسه به داستان‌خوانی داستان‌نویسان جوان کارگاه داستان خانۀ ادبیات اختصاص داشت و تعدادی از آن‌ها داستان‌های کوتاه‌شان را خواندند.