دومین نشست نقد و بررسی مجموعه داستان «این‌جا در نقشه نیست» در قم برگزار شد

مدیر وبسایت

کریم دهقان: در این داستا‌ها تلفات جنگ طالبان در محور روایت قرار دارند

فرحناز باور-تهران
به تاریخ ۵ حوت/ اسفندماه ۱۴۰۰٫ کانون ادبی کلمه در چهل‌وپنجمین جلسۀ حلقۀ ماه خویش نشست نقد و بررسی مجموعه داستان کوتاه «این‌جا در نقشه نیست» اثر عصمت الطاف را در قم برگزار کرد. برنامه با حضور کریم دهقان و ریحانه بیانی به عنوان منتقدان نشست، نویسندۀ اثر و جمعی از نویسنده‌ها و فعالان حوزۀ ادبیات داستانی برگزار شد.
برنامۀ نقد و بررسی «این‌جا در نقشه نیست» با معرفی کوتاهی از نویسنده و کتاب توسط دبیر نشست، خانم صالحی آغاز گردید. ابتدا از نویسندۀ اثر خواسته شد تا در مورد فعالیت‌های ادبی‌اش و انگیزۀ نشر این مجموعه صحبت کند. عصمت الطاف در جایگاه قرار گرفت و از کارکردهای ادبی‌اش طی سال‌های گذشته یاد کرد. به گفتۀ او، پیش از این، دبیر بخش رویداد فصلنامۀ فرهنگی، ادبی و هنری «ادبیات معاصر» و عضو هیأت مؤلفان دانشنامه هزاره بوده است. او از عضویتش در حلقۀ داستان‌خوانی خانۀ سفید و بنیاد اندیشه گفت که همین‌ها در واقع باعث شد تا او بیشتر در عرصۀ داستان قلم بزند و داستان‌هایی بنویسد. به گفتۀ وی از یک سال پیش به فکر چاپ این مجموعه افتاده و با داستان‌نویسانی، مشورت کرده است و سرانجام تصمیم گرفته که این مجموعه را منتشر کند. او از نشر داستان‌هایش در دو مجموعه داستان «نفس عمیق» و «کرانه‌های نزدیک» نیز گفت که پیش از این به صورت مشترک با داستان‌نویسان جوان در کابل منتشر کرده است.
سپس از اولین منتقد برنامه، کریم دهقان، دانشجوی دکتری ادبیات فارسی دانشگاه تهران خواسته شد که سخنانش را در مورد مجموعه داستان «این‌جا در نقشه نیست» ارائه کند. دهقان صحبت‌هایش را در دو بخش، یکی خوانش جامعه‌شناختی اثر و دیگر، نقطه‌قوت‌ها و نقطه‌ضعف‌های ساختاری آن آغاز کرد. او با تکیه بر نظریۀ جامعه‌شناختی پی یر بوردیو به اثر نگاهی انداخت و از مسائل حاکم در داستان به خشونت نمادین، سلطۀ مردانه (میدان مردسالار)، جنسیت‌زدگی روایت و فقرنگاری یاد کرد.
دهقان در ادامۀ سخنانش به نقاط قوت و ضعف اثر نیز اشاره کرد. به گفتۀ او در بعضی از داستان‌های «این‌جا در نقشه نیست» کمتر تلاش شده تا حوادث و شخصیت‌ها به نمایش گذاشته شوند. تقدیرباوری و عدم اعتراض نسبت به حالات نابه‌هنجار در فضای اکثر داستان‌ها حاکم است. دهقان نوع نگاه به شخصیت‌های زن و مرد و توصیف راوی از آن‌ها را توصیف‌های کلیشه‌ای و سنتی خواند و گفت که راوی به زنان نگاه شی‌واره دارد. به گفتۀ وی بعضی از داستان‌ها شکل گزارشی دارند و راوی در آن‌ها کلی‌گویی کرده است. وی ضعف دیگر داستان را دوگانگی زبان و خلط گویش در گفت‌وگوهای شخصیت‌ها دانست. عدم توجه به شناسه‌های زمان فعل با توجه به زمان روایت که سبب گسست زمانی شده، از نقطه‌ضعف‌های مهم در این مجموعه به شمار می‌رود.
هم‌چنین، دهقان از داستان کوتاه «اینجا در نقشه نیست» به عنوان یکی از بهترین داستان‌های این مجموعه یاد کرد و افزود به جز داستان آخر این مجموعه (گل‌های برفی) در بقیه داستان‌ها مسائل اجتماعی افغانستان، از جمله پیامدها و تلفات جنگ طالبان در محور روایت قرار دارند.
منتقد دیگر برنامه ریحانه بیانی، داستان نویس، بود که با تأیید حرف‌های دهقان، یافته‌های خویش را در مورد اثر و نقاط قوت و ضعف آن بیان کرد. بیانی درون‌مایۀ بیشتر داستان‌های مجموعه را مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه عنوان کرد و گفت که نویسنده در پرداختن و نشان دادن داستان‌ها ضعیف عمل کرده؛ اما سوژه‌ها را خوب انتخاب کرده است. خانم بیانی اضافه کرد که نویسنده در گره‌افکنی‌ها گاه موفق بوده و گاه دقت کمتر به خرج داده است. تکیهٔ نویسنده بیشتر به روایت است و کمتر از دیالوگ و توصیف و کنش و واکنش کار گرفته است. و این باعث شده است که خواننده احساس خلأ کند؛ در بعضی از داستان‌ها توصیف‌ها بیشتر می‌شود که باعث شده از وجۀ داستانی اثر بکاهد.
بیانی در ادامۀ سخنانش به زبان اثر پرداخت و تأکید کرد که دوگانگی در زبان روایت دیده می‌شود. بعضی از داستان‌ها از یک‌دستی برخوردار نیستند. گاهی هم لحن داستان‌ها گزارشی و شاعرانه شده است. در بعضی از داستان‌ها نویسنده کوشیده تا واژه‌های بومی را وارد زبان داستان کند که در این کار موفق بوده است. وی یکی از ضعف‌های دیگر مجموعه داستان «این‌جا در نقشه نیست» را عدم تناسب زبان داستان با شخصیت‌های داستان و عدم رعایت ایجاز در داستان‌ها و فضاسازی دانست.
هم‌چنین، احمد مدقق، نویسندۀ رمان آوازهای روسی و آتشکده، نیز صحبت کرد و به یکی از ویژگی‌های مجموعه داستان «این‌جا در نقشه نیست» اشاره کرد. به گفتۀ وی یکی از ویژگی‌های نویسنده پرداختن به مکان یا جغرافیایی است که داستان در آن اتفاق می‌افتد. نویسندۀ «این‌جا در نقشه نیست» به خوبی توانسته که جغرافیای داستان را توضیح بدهد و به داستان و شخصیت‌های داستان هویت ببخشد.
سپس عصمت الطاف از برگزارکنندگان، منتقدان، دبیر نشست و اشتراک‌کنندگان برنامه سپاس‌گزاری کرد. سرانجام، سخنان آقای دکتر محمدی شاری حسن ختام برنامه بود.