واپسین امید یک جریان عدالت‌خواهی

خالق ابراهیمی

اشاره: این یادداشت خلص کارنامه استاد دانش است که تحت نام «پیوند سیاست و فرهنگ» در شماره ۱۴۹ هفته نامه جاده ابریشم نشر شده است.
از زمانی که در کسوت طلبه‌ای جوان، در مدرسه‌ای در سوریه درس می‌خوانده و با مزاری آشنا می‌شود، تا کنون چهل سال می‌گذرد. در این میان، اتفاقات زیادی در افغانستان رخ داده است؛ از جمله جنگی که نزدیک به چهل سال می‌شود.
حکومت کمونیستی و بقایای آن متلاشی شد، حکومت مجاهدین شکست خوردند، جنگ داخلی رخ داد و طالبان بر ویرانه‌ها امارت بنا نهاد تا اینکه با انهدام بوداهای بامیان، خود نیز منهدم شد.
نیروهای خارجی آمدند، آنهم از چندین کشور؛ دموکراسی، قانون اساسی، لویه جرگه، انتخابات، نظام، اردو و پُلیس آوردند.
اکنون بعد از ۱۸ سال نیروهای خارجی می‌روند، در حالی‌که بدون حمایت آن‌ها حفاظت از دموکراسی و جمهوریت و انتخابات و رسانه‌های آزاد ناممکن به نظر می‌رسد.
در امتداد این چهل سال تحول، از جمله کسانی که از دل سال‌های جنگ قامت برافراشته، سرور دانش است. دانش که اکنون در جایگاه فرد شماره سوم کشور ایستاده، از کجا به اینجا رسیده است؟ در این چهل سال جنگ، او مصروف چه کارهایی بوده است؟
سازمان نصر افغانستان
او متولد ۱۳۴۰ در ولایت دایکندی است. در سال‌های ۵۶ و ۵۷ در مدرسه‌ای در کشور سوریه با مزاری آشنا می‌شود. کتاب‌های غیرمعمول و ممنوعه می‌خواندند؛ آثار شریعتی و چیزهایی مانند آن.
در سال ۵۸ سازمان نصر افغانستان تاسیس می‌شود. دانش فعالیت فرهنگی را از اینجا آغاز می‌کند و به صورت رسمی از سال ۶۲ تا ۶۸ به عنوان مسئول فرهنگی این سازمان در خارج از کشور فعالیت می‌کند.
در این دوره مدیرمسئول مجله «پیام مستضعفین» بوده و مسئولیت نوشتن اعلامیه‌ها و بیانیه‌ها و نشر دیدگاه‌های سیاسی سازمان نصر افغانستان را به عهده داشته. در کنار این با مجله و انتشارات حبل‌الله که زیر نظر رهبر شهید فعالیت می‌کرد نیز همکار بوده است.
حزب وحدت اسلامی افغانستان
در سال ۱۳۶۸ وقتی هشت حزب شیعی درگیر باهم بعد از جلساتی چند، میثاق وحدت را امضا کردند، حزب وحدت تشکیل شد. مزاری به عنوان دبیرکل این حزب برگزیده شد.
مزاری به عنوان دبیرکل حزب وحدت اسلامی در اولین سفر رسمی‌اش به ایران، بخش فرهنگی سازمان نصر را به بخش فرهنگی حزب وحدت ادغام می‌کند. به دانش توصیه می‌کند تا بیشتر کار کند.
اینگونه کار فرهنگی در خارج از کشور گسترده و متنوع می‌شود. پیام مستضعفین تعطیل شد، چهار نشریه‌ای دیگر آغاز به فعالیت کردند: هفته‌نامه وحدت، ماهنامه میثاق وحدت، الوحدت‌الاسلامیه که به زبان عربی منتشر می‌شد و خبرنامه «پیک».
سرور دانش مدیر مسئول چهارنشریه بود که بعدا دو نشریه‌ی دیگر نیز به آن اضافه شد: یکی پیام هاجر که فعالیت‌های زنان در حزب وحدت را پوشش می‌داد و دیگری گلبانگ که ضمیمه‌ای ادبی بود و آغاز فعالیت‌های ادبی مهاجران به حساب می‌رفت.
آقای دانش با جمعی از دوستانش مرکز نویسندگان افغانستان را تاسیس کردند که در آن علاوه‌ی چاپ و نشر کتاب‌های معتبر تاریخی، سیاسی و مذهبی، فصلنامه سراج و بعدا دُرّدری با مدیر مسئولی سرور دانش نیز منتشر می‌شد.
او در دوران طالبان مدیرمسئول مجله «صراط» بود که از سوی محمد محقق حمایت می‌شد. مجله صراط رویکرد آشکارا ضدطالبانی داشت و دانش در آن زمان دیدگاه‌های ضدطالبانی خود را صریح و قاطع بیان می‌کرد.
لویه‌جرگه اضطراری
پس از شکست طالبان در بهار سال ۱۳۸۱ لویه‌جرگه اضطراری برگزار شد که در آن برای دو سال رئیس دولت انتقالی انتخاب می‌شد. دانش به کابل آمده بود و عضو این لویه‌جرگه بود که در آن حامدکرزی با اکثریت آرا پیروز اعلام شد.
قانون اساسی
دانش از اعضای کلیدی کمیسیون‌های تسوید و تدقیق قانون اساسی بود و در سال ۱۳۸۲ عضویت لویه‌جرگه قانون اساسی را نیز داشت.
او در کمیسیون ۹ نفره‌ی تسوید قانون اساسی نقش محوری را داشت، ماده‌های قانون را با خودکار می‌نوشت و دیگر اعضا تایید یا رد می‌کردند.
او هنوز طرح اولیه قانون اساسی با دست‌خط خودش را حفظ کرده هرچند که در کمیسیون ۳۵ نفری تدقیق قانون اساسی بیش از پنجاه بار بازنگری و تدقیق شده است.
ولایت دایکندی
در سال ۱۳۸۳ وقتی منطقه شمالی هزاره‌نشینِ ارزگان به ولایت مستقل دایکندی تبدیل شد، سرور دانش به عنوان اولین والی این ولایت انتخاب شد.
ولایت تازه تاسیس دایکندی هیچ چیزی نداشت، نه آمر و مامور اداری و نه ساختمان اداری. او کارش را از یک قلعه قدیمی با چند همکار و امکانات محدود شروع کرد.
اداره‌های ولسوالی‌های این ولایت را با دو نفر مامور حکومت فعال کرد؛ یکی ولسوال و دیگری قمندان امنیه. او توانست با تدویر نشست‌هایی با نهادهای همکار خارجی، توجه آنان را به این ولایت محروم جلب کند.
حزب وحدت اسلامی افغانستان
دانش در همین سال اساسنامه حزب وحدت اسلامی به رهبری کریم خلیلی را نوشت و حزب، مجلس موسسان خود را برگزار کرد که دانش عضو آن بود و در آنجا به حیث معاون حزب وحدت اسلامی برگزیده شد.
۱۰ سال بعد در سال ۱۳۹۳ سرور دانش از سوی این حزب به عنوان معاون دوم ریاست جمهوری در تیم انتخاباتی «تحول‌وتداوم» به رهبری اشرف غنی معرفی شد.
وزارت عدلیه افغانستان
دانش با پیروزی حامدکرزی در انتخابات ۱۸میزان ۱۳۸۳ به عنوان وزیر عدلیه جمهوری اسلامی افغانستان معرفی شد. حامدکرزی با شناخت شخصی که از او داشت او را به عنوان وزیر عدلیه در کابینه خود معرفی کرده بود.
او در وزارت عدلیه استراتیژی پنج ساله عدالت برای همه را نوشت که در پنج سال و چهار مرحله تطبیق می‌شد. او برای پنج سال این وزارت را رهبری کرد.
جمع‌آوری قوانین افغانستان، دیجیتال سازی و نشر آن، فعال‌سازی نمایندگی‌های این وزارت در ولایات و تشکیل ریاست عدلیه برای ولایات، شامل این استراتیژی بودند.
ریاست حقوق، ریاست محابس و زندان، قضایای دولت و مرکز اصلاح و تربیت کودکان، چهار نمایندگی وزارت عدلیه در هر ولایت بود که باید دارای ساختمان اداری مستقل می‌شدند و همه تحت ریاست نوتاسیسِ عدلیه آغاز به فعالیت می‌کردند.
وزارت تحصیلات عالی
سرور دانش به مدت دو سال از ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ به عنوان سرپرست وزارت تحصیلات عالی افغانستان کار کرد. او در این مقام روند جوازگیری برای دانشگاه‌های خصوصی را تسهیل کرد و همین‌طور موسسات تحصیلات عالی دولتی را از ۱۶ ولایت به تمام ولایات کشور گسترش داد و فعال کرد.
قبل از سرور دانش وزارت تحصیلات عالی یکی از وزارت‌خانه‌هایی بود که برعلاوه فساد گسترده، کانون برخوردهای قومی نیز شده بود. دانش برنامه‌های اصلاحات اداری را در این وزارت تطبیق کرد و از گستردگی فساد در این اداره کاهش داد.
فعالیت‌های علمی و فرهنگی
سرور دانش از سال ۱۳۸۴ تا سال ۱۳۹۳ به عنوان استاد دانشگاه در دانشگاه‌های مختلف تدریس کرد. از وزارت عدلیه رتبه علمی مسلکی قانون‌پوه را گرفت و در دانشگاه غیرانتفاعی ابن سینا رتبه پوهنملی دارد.
او در سال ۱۳۹۴ بنیاد اندیشه را تاسیس کرد و تا اکنون ریاست آن را به عهده دارد. در همین حال او برای دو دور به عنوان رییس هیات اُمَنای دانشگاه ابن سینا برگزیده شده است.
دانش تاکنون بیش از ۳۰ جلد کتاب را تالیف و ترجمه کرده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان حقوق اساسی و حقوق اداری افغانستان، حقوق بین‌الملل عمومی، کلیاتی در باره قانون اساسی، یادنامه خالق هزاره و زندگینامه شهید وحدت ملی را نام گرفت.
آقای دانش در کنار تالیف و ترجمه‌های متعدد، در چاپ و نشر آثار مهم تاریخی از سوی مرکز نویسندگان افغانستان و کمیته فرهنگی حزب وحدت در خارج از کشور نیز همکاری داشت: کتاب‌هایی چون سراج‌التواریخ، افغانستان در مسیر تاریخ، تاریخ سیاسی افغانستان، جنبش مشروطیت، فرهنگ و رجال هزاره و تحقیقی در باره هزاره‌های افغانستان.
معاونت رییس جمهور
در این دوره سخن مشهور در مورد او این است که بیش از ۴۰۰ قانون، لایحه و مقرره را بازبینی و تجدید کرده است. در کنار این‌ها او ریاست کمیته‌های چهارده‌گانه حکومت را نیز به عهده داشته.
حکومت‌داری خوب، عدلیه و قضایی، شورای عالی استندرد، کمیته قوانین و کمیته حکومت و رسانه‌ها از کمیته‌های مهمی استند که دانش ریاست آن را عهده‌دار است. قانون دسترسی به اطلاعات از دست‌آوردهای او در این دوره است.
اختصاص لقب شهید وحدت ملی برای رهبر شهید عبدالعلی مزاری و ضرب مدال دولتی به نام تاریخ نویس مشهور افغانستان فیض محمد کاتب هزاره، ایجاد سب‌استیشن برق برای بامیان و دیگر ولایات مرکزی، آغاز به کار پروژه سرک گردن‌دیوال و ترانس‌هندوکش و پروژه‌های خرد و کوچک دیگر از کارهای مهم او در دوره معاونت ریاست جمهوری به شمار می رود.
سفر به دولت جمهوری خلق چین و امضای پیمان خواهرخواندگی بین ایالت سن‌کیانگ چین و بامیان افغانستان از دیگر دست‌آوردهای او محسوب می‌شود. سفر به شهر نیویورک آمریکا و سخنرانی در مجمع عمومی سازمان و یادآوری از فاجعه دهمزنگ و حمله بر جنبش روشنایی از دیگر کارهای قابل ذکر اوست.
او از اولین کسانی بود که پرونده پروژه توتاپ را باز کرد و مساله‌ی تغییر مسیر آن را دنبال کرد. او بحث روی این پروژه منطقه‌ای را دوباره در آجندای کابینه آورد تا اگر بتواند از تصمیم تغییر مسیر خط برق جلوگیری کند.
با تمام تلاش‌ها در کابینه ۱۱‌ثور ۱۳۹۵ دوباره مسیر سالنگ تصویب شد و دانش به گونه اعتراضی این بحث را رسانه‌ای کرد. اعتراضات عمومی شکل گرفت و دانش نقش تسهیل کننده مذاکرات حکومت و جنبش روشنایی را داشت. او از خاطر بازی دوگانه کریم خلیلی با جنبش روشنایی و حکومت، پای خود را از این معرکه بیرون کشید.