گفت‌وگویی از عادله آذین نظری با شکرالله عصمت، فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان مستند نگار
اشاره: فیلم «بانوی ۲۰۲۰ افغانستان» به کارگردانی شکرالله عصمت، جایزه‌ی بهترین فیلم مستند کوتاه را از جشنوارهی بین‌المللی فیلم بلغاریا (Golden FEMI Film Festival) دریافت کرد. مستند نگار، داستان یک دختر نوجوان افغانستانی به نام نگار را به تصویر می‌کشد که پس از تلاش‌های فراوان و مبارزه با دشواری‌های یک جامعه‌ی سنتی، در برنامه‌ی رقابتی «بانوی سال ۲۰۲۰ افغانستان»، زیباترین دختر سال افغانستان شناخته می‌شود؛ اما با روی‌کارآمدن طالبان در افغانستان، همه برنامه‌های کاری و آرزوهایش نابود می‌شود. در این گفت‌وگو از شکرالله عصمت می‌پرسم که چگونه مستند کوتاه نگار را ساخته و نیز به این موضوع می‌پردازیم که سینماگران افغانستان در تبعید با چه دشواری‌های مواجه اند.
عادله آذین نظری: در آلمان و در کل در بیرون از افغانستان، سینما چه گونه و در چه سطح است؟
سینما در جهان جایگاه خود را دارد، به آن توجه شده و پیش‌رفت‌های زیاده داشته اشت؛ همه کشورهای غیر از افغانستان، سینمای خوب ندارد. کشورهای زیادی استند که امکانات زیاد اقتصادی و تحصیلی دارند؛ اما وضعیت سینمای شان بدتر از افغانستان است. اکنون، چند کشور انگشت‌شمار است که سینمای خوب دارد؛ مثل سینمای هالیوود در امریکا؛ در اروپا کشورهایی مانند فرانسه، آلمان و در آسیا، می‌توان از هند، ایران و روسیه نام برد. سینمای روسیه، جایگاه و تاریخ مشخص دارد؛ اما سینمای کشورهایی مثل تاجیکستان و اوزبیکستان، بدتر از افغانستان است، تاریخ و خط فکری مشخص سینمایی ندارد. در آلمان هم، سینمای خوبی وجود دارد که خط فکری و تاریخ روشن دارد. سال قبل، یکی از فیلم‌هایش در اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان شناخته شد و جایزه دریافت کرد. فیلم‌های تولیدشده در آلمان، در طول تاریخ، جوایز زیادی را از اسکار و دیگر جشن‌واره‌های آلمانی‌ها دریافت کرده است. این کشو،ر فیلم‌های خوب زیادی دارد. از دید مردم، آلمانی‌ها سرگرم کارهای اقتصادی و خصوصاً تولید موتر و کارهای ماشینی استند، سینما حرف اول و دغدغه‌ی اصلی برای آن‌ها نیست و شاید به عنوان فن و وقت‌گذرانی به سینما رفتند و پول بدهند. در کل آن چنان که در امریکا، هالیوود و در هند، بالیوود جایگاه خاص دارد، ما در آلمان چنین چیزی نمی‌بینیم. بناً در آلمان، کشوری که من در آن زندگی می‌کنم، سینما جایگاه خوبی دارد؛ اما درجه‌یک نیست.
عادله آذین نظری: دریافت شما پیرامون مهاجرت برای سینماگران در این دو سال چه بوده؟
فکر می‌کنم که مهاجرت، پدیده‌ای شوم برای سینماگران است؛ پدیده‌ای که تمام فکر و دغدغه‌ی یک سینماگر را ضرب صفر می‌کند؛ مثلاً خودم وقتی وارد آلمان شدم، این کشور کلاً برایم دنیای ناآشنا بود، مردمش برایم بیگانه بود، زبانش هم خیلی دشوار است و در کل، در یک جهان جدید وارد می‌شویم. بناً من سینماگر در چنین وضعیتی، قادر نیستم فیلم آلمانی تولید کنم؛ چون اندیشه و فرهنگ آن‌ها را نمی‌دانم و نمی‌توانم کار کنم و فیلم بسازم. می‌گویند که سینما آیینه‌ی یک جامعه است؛ پس کسی می‌تواند تصویری از آیینه بازتاب دهد که به اندازه‌ی کافی از جامعه بداند و در آ جامعه تولد و بزرگ شده باشد. در آلمان، مشکل بزرگ این است که هنرمندان و سینماگران، هنوز نتوانسته اند زندگی عادی را آغاز کنند؛ یعنی شمار زیادی از آن‌ها در کمپ‌ها و «هایم»ها زندگی می‌کنند و از زندگی معمولی خیلی دورتر استند، چه برسد به این که زبان بیاموزند و کارهای بعدی را آغاز کنند؛ برخی‌های دیگر، مانند من که تا حدی زبان آموخته‌اند، منتظر ادامه‌ی تحصیل و ارتباطات استند و می‌خواهند که در آینده کار هنری کنند. مشکل سوم این است که هنرمندان، آشنایی و ارتباطات خاص با فابریکه‌های تولید فیلم ندارند و آن گونه که می‌دانیم، سینما یک هنر جمعی است و با یک نفر اثر تولید نمی‌شود؛ باید جمعی از افراد و عوامل باشد تا کار صورت بگیرد. در آلمان، ما هنوز قادر نشده‌ایم که یک کمپنی یا گروهی را پیدا کنیم که به ما امکانات مهیا کند تا کار کنیم. این معضلات، نیاز به زمان دارد و فکر می‌کنم این مشکل باعث می‌شود که خیلی‌ها، سینما را ترک کنند و برای کسب درآمد، کار کنند و تغییر رشته بدهند. این واقعاً برای من وحشت‌ناک است و امیدوارم از سینما دور نشوم و این جا بتوانم، به اعتماد مسئولان و امکانات آن‌ها دست بیابم.
عادله آذین نظری: سینماگرانی که از افغانستان بیرون شده اند، چه کرده می‌توانند؟ آنانی که صلاحیت و امکانات دارند، چه مسئولیتی در برابر مردم افغانستان دارند؟
از دید من، بهترین کار این است که یک سینماگر، پیش از این که فیلم تولید کند، ادامه‌ی تحصیل بدهد. در این جا، سینما در سطح بسیار بلندی تدریس می‌شود. شخصی اگر این جا بخواهد به کار در یک کمپنی آغاز کند، کمپنی انتظار دارد که فرد از مفکوره‌ی خوبی در سطح آلمان برخوردار باشد. با این کار، می‌تواند هم خودش چیزهای جدیدی را در سطح بین‌المللی یاد بگیرد و هم می‌تواند وارد کار در سینمای کشورهای خارجی شود. در غیر این، نخواهد توانست جمعی را در کنار خود داشته باشد که با او هم‌کاری کند. اگر در مورد سینمای افغانستان زیر حاکمیت طالبان حرف بزنیم، پیام من این است که لطفاً از سینما استفاده‌ی بهینه کنید. سینما، وسیله‌ای است که دشمنانت را می‌تواند هم‌فکرت بسازد. با سینما می‌توانید مردم را به لحاظ فکری، در کنترل خود درآورید؛ مردمی که باورمند استند سینما وسیله‌ی غربی است و می‌خواهد فرهنگ غربی را در کوچه و پس‌کوچه‌های افغانستان ترویج بدهد. می‌خواهم بگویم که سینما، می‌تواند فرهنگ افغانستان را در کوچه و پس‌کوچه‌های نیویارک ترویج بدهد؛ یعنی سلاحی که آن‌ها استفاده کرده، ما می‌توانیم از آن به ضد خود شان استفاده کنیم؛ مثلاً اگر کلاشنکوف را یک روسی ساخت، ما برای دفاع خود از آن استفاده کردیم، می‌توانیم از سینما نیز به همین شکل استفاده کنیم. سینما، وسیله‌ای برای دست‌یابی به هدف‌ها است و با آن می‌توانیم توجه جهانیان را جلب کنیم. به جای این که سینماها را ببندید، بگذارید باز باشد و فیلم‌های زیادی مطابق فرهنگ ما وجود دارد. در حقیقت، یک فیلم به مثابه‌ی یک کتاب است. بنا بر این، تهداب سینمایی را که در این بیست سال گذاشته شده را تخریب نکنید و بگذارید رشد کند. این هنر، هیچ‌گاه به ضرر شما نخواهد بود. حرف آخر من این است که سینما را رشد بدهید و بگذارید برای شما یک سلاح قدرت‌مند باشد.
عادله آذین نظری: در مورد فیلم «بانوی ۲۰۲۰ افغانستان» بگویید؟
فیلم مستند «بانوی ۲۰۲۰ افغانستان» را پس از این که حکومت پیشین توسط طالبان سقوط کرد، نوشته و کارگردانی کردم. بیش‌ترین کار من در این فیلم متمرکز بر زنان است؛ زیرا همان اندازه نیاز است که در مورد زندگی زنان در افغانستان کار صورت بگیرد. نگار، یک نمونه از هزاران دختر در افغانستان است که با تغییر نظام، زندگی‌اش متحول شده است. من به حیت یک سینماگر، مسئولیت خود می‌دانم که واقعیت‌های زندگی مردمم را بازتاب دهم. فیلم «بانوی ۲۰۲۰ افغانستان»، داستان یک دختر نوجوان افغانستانی به نام نگار را به تصویر می‌کشد که برای رسیدن به این مقام، تلاش‌های فراوانی به خرج داده و با دشواری‌های یک جامعه‌ی سنتی مبارزه کرده است. این دختر، در برنامه‌ی رقابتی «بانوی سال ۲۰۲۰ افغانستان»، زیباترین دختر سال افغانستان شناخته می‌شود و در آرزوی ادامه‌ی کارهایش می‌باشد که دولت سقوط می‌کند و همه برنامه‌هایش به هم می‌خورد. خوش‌بختانه این فیلم پس از نامزدشدن در جشنوارهی بلغاریا، جایزه‌ی بهترین مستند کوتاه را دریافت کرد.
نظر بدهید