جلریز؛ بریدن گلوی هزاره و تألیف قلوب کوچی

محمد انور رحیمی

نمایندگان میدان‌وردک در شورای ملی، در ۱۲ حوت ۱۳۹۹ گزارش دادند که طالبان، از باشندگان روستای «سرچشمه»‌ی ولسوالی جلریز میدان‌وردک، خواسته‌ اند که به این گروه‌ بیعت کنند. به گفته‌ی این نمایندگان، طالبان مردم را تهدید کرده‌ اند که اگر به آن‌ها بیعت نکنند، نظامیان شان بر روستا حمله کرده و با زور مردم را به تسلیم وادار خواهند کرد. روزنامه‌ی هشت صبح، در همین تاریخ گزارش داد که «نمایندگان میدان‌وردک، از بی‌پروایی نهادهای امنیتی در این منطقه انتقاد می‌کنند و می‌گویند که به دلیل عدم حمایت و توجه دولت، طالبان بر این منطقه حاکم شده و از مردم بیعت خواسته ‌اند.»

باشندگان روستای سرچشمه، با این که از رفتار ستم‌گرانه‌ی طالبان به ستوه آمده بودند؛ اما از آن جایی که از سوی حکومت هیچ‌گونه حمایتی دریافت نکرده بودند، شماری از آن‌ها از سر ناگزیری به خواست طالبان تن دادند و بخش عمده‌ای از باشندگان روستا که هزاره‌تبار بودند، به ولسوالی بهسود این ولایت و شهرهای کابل و بامیان مهاجرت کردند.

مهدی راسخ، نماینده‌ی میدان‌وردک در پارلمان حکومت پیشین نیز، با تأیید این خبر گفته بود: «بعد از سقوط پوسته‌ی آسیای خاک‌باد در منطقه‌ سرچشمه‌ی ولسوالی جلریز، یک خلای امنیتی به وجود آمده است. این موضوع، زمینه را برای نفوذ گروه طالبان در منطقه مساعد کرده و طالبان روز دوشنبه -یازدهم حوت ۱۳۹۹- مردم قریه را در مسجد قلعه‌ی سبز خواسته ‌‌اند تا آنان را وادار به بیعت کنند.»

منابع محلی در میدان‌وردک، در چهار قوس ۱۳۹۹ گزارش داده بودند که طالبان، ۴۰ باشنده‌ی ولسوالی بهسود و روستای سرچشمه‌ی ولسوالی جلریز این ولایت را که همه افراد ملکی استند، در جاده‌ی جلریز به گروگان گرفته ‌اند. مهدی راسخ نیز، در ۱۰ قوس ۱۳۹۹ با تأیید این رویداد، گفته بود: «گروه طالبان در حدود ۴۰ نفر از افراد ملکی را که باشنده‌های بهسود و سرچشمه‌ی میدان‌وردک می‌باشند، از مسیر راه ربوده ‌اند. این افراد به منطقه‌ی تحت کنترل طالبان انتقال داده شده؛ اما از سرنوشت آن‌ها تا اکنون اطلاعی در دست نیست.»

دویچه‌وله در ۱۰ قوس همین سال، به نقل محمد هوفیانی، سخن‌گوی پلیس میدان‌وردک در حکومت پیشین، نوشته بود: «طالبان نزدیک به ۱۰ موتر مسافربری را که از حصه‌ی اول بهسود این ولایت به طرف کابل می‌رفتند، توقف داده و ۲۸ مسافر را به جای نامعلومی انتقال داده اند که همه شان افراد ملکی می‌باشند.»

یافته‌های جاده‌ی ابریشم، نشان می‌دهد که مقام‌های محلی میدان‌وردک، برای فرار از انجام مسئولیت، عمداً سعی می‌کردند که آمار گروگان‌ها را کم‌تر اعلام کنند. طبق گزارش منابع مردمی، طالبان در هر بار گروگان‌گیری، شماری از افراد را مورد شکنجه قرار می‌دادند و شماری را هم می‌کشتند. یکی از گروگان‌های آزادشده که نخواست نامش فاش شود، به جاده‌ی ابریشم گفته بود که طالبان حدود چهل نفر را گروگان گرفته بودند؛ ولی پس از بررسی اسناد و تلفن‌ها، عده‌ای را آزاد کردند؛ اما باقی افراد را با خود به مکان نامعلومی بردند و بعدها معلوم نشد که چند نفر آن‌ها آزاد شدند.

به دنبال قدرت‌گیری دوباره‌، افزون بر ستم‌هایی که طالبان بر مردم اعمال می‌کنند، کوچی‌ها در سراسر افغانستان نیز با هم‌کاری این گروه در سراسر افغانستان به ویژه ولایت‌های هزاره‌نشین، عرصه را بر مردم تنگ کرده‌ اند. آن‌ها در حالی که با مواشی خود کشت‌زارهای مردم را پامال می‌کنند، با تکیه بر ادعاهای واهی، دارایی مردم را نیز با حمایت همه‌جانبه‌ی طالبان غارت می‌کنند. از آن جا که این گزارش به ولسوالی جلریز تعلق دارد، نمونه‌ای از زورگیری کوچی‌ها و طالبان را در زیر می‌آوریم.

منابع محلی در روستای سرچشمه‌ی جلریز، در ۲ سرطان ۱۴۰۲ گزارش دادند که در پی ادعای کوچی‌ها مبنی بر ناپدیدشدن رمه‌ی آن‌ها که ۱۸۰ گوسفند گفته شده در ۱۳۹۸ خورشیدی، طالبان ۱۷ باشنده‌ی روستای سرچشمه و سیاه‌خاک ولسوالی جلریز را به زندان انداخته اند.

طبق این گزارش، طالبان، یک میلیون و ۷۵۰ هزار افغانی از باشندگان این ولسوالی با زور ستانده اند.
کوچی‌ها پس از بازگشت طالبان به قدرت، ادعا کردند که در ۱۳۹۸، باشندگان سرچشمه به کمک علی‌پور، فرمانده‌ جبهه‌ی مقاومت بهسود، رمه‌ی آن‌ها را با خود برده بودند.

منابع محلی، می‌گویند که سال گذشته نیز، کوچی‌ها این ادعا را مطرح کرده بودند؛ اما زمانی که دادگاه طالبان از آن‌ها خواستند که برای اثبات ادعای شان سند فراهم کنند، کوچی‌ها از ادعای خود منصرف شدند و در نهایت دعوا به نفع مردم فیصله شد؛ اما در سال روان، زمانی که کوچی‌ها ادعای خود را مطرح کردند، طالبان بدون فیصله‌ی دادگاه، شماری از باشندگان سرچشمه را بازداشت، شکنجه و زندانی کردند. بر اساس این گزارش، طالبان افزون بر افرادی که طرف دعوای کوچی‌ها بودند، افراد دیگری را در این دعوا شامل کردند. «حدود شش نفر طرف کوچی‌ها بودند؛ اما نزدیک به ۵۰ نفر را شریک دعوا کردند. اگر فردی، برادر، کاکا و یا اقاربش با علی‌پور بودند، او را نیز بازداشت کردند.»

منابع گفته ‌اند که طالبان در جریان دعوا، افرادی را نیز بازداشت کردند که در آن زمان از مخالفان علی‌پور بودند. هدف از بازداشت آن‌ها این بود که «از آنان بدون دردسر اعتراف بگیرند که چه کسانی با علی‌پور گوسفندان را برده بودند.»

یافته‌های جاده‌ی ابریشم، نشان می‌دهد که طالبان نزدیک به ۵۰ باشنده‌ی سرچشمه، سیاه‌خاک و بهسود را در پرونده‌ی ربوده‌شدن رمه‌ی گوسفندان کوچی‌ها توسط علی‌پور شامل کرده بودند. بر بنیاد این یافته‌ها، نیروهای طالبان، شماری از باشندگان سرچشمه را زندانی کرده بودند تا به هر طریقی قیمت گوسفندان گم‌شده را که بر ادعای بدون اسناد کوچی‌ها استوار است، از آن‌ها بگیرند. بازداشت‌شدگان، با پادرمیانی بزرگان محل در عید قربان ۱۴۰۲ از زندان طالبان آزاد شدند.
بر اساس یافته‌های جاده‌ی ابریشم، طالبان برای تحمیل خواست کوچی‌ها بر باشندگان محل، صرف‌نظر از این که مدعیان برای اثبات ادعای شان، اسناد فراهم می‌توانند یا نه، مصمم بوده اند؛ زیرا زندانیان آزادشده را وادار کردند تا پرونده را از طریق کمیسیون حل منازعات کوچی و ده‌نشین حل‌وفصل کنند. باشندگان سرچشمه که از آزاروذیت مکرر طالبان و باج‌دهی به قاضی و نیروهای امنیتی طالبان خسته شده بودند، به خواسته‌ی کوچی‌ها و طالبان مبنی بر فیصله شورای یادشده تن دادند. سرانجام کمیسیون حل منازعات کوچی و ده‌نشین، بدون بررسی پرونده، باشندگان روستای سرچشمه‌ی ولسوالی بهسود میدان‌وردک را به پرداخت یک میلیون و ۷۵۰ هزار افغانی به عنوان غرامت، به یک مرد کوچی به نام علم‌گل محکوم کرد. بر اساس فیصله کمیسیون، ابراهیم صالح، به نمایندگی از مردم سرچشمه، باید یک میلیون و ۷۵۰ هزار افغانی را به مرد کوچی پرداخت کند.
در فیصله‌ی کمیسیون حل منازعات کوچی و ده‌نشین که صدا و تصویر آن، از طریق شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده نشر شد، آمده است: «همه منازعات ۲۰ساله میان کوچی و ده‌نشین‌ها، شامل عفو عمومی است؛ اما برای حل این قضیه و از باب تألیف قلوب و اخوت، ابراهیم صالح، یک میلیون و ۷۵۰ هزار افغانی، برای علم‌گل ولد شهباز پرداخت کند.» در این فیصله، هم‌چنین تأکید شده بود که اگر طرفین از این فیصله سر باز بزنند، مبلغ ۵۰۰ هزار افغانی توسط کمیسیون حل منازعات کوچی و ده‌نشین جریمه خواهند شد.

متن کامل فیصله:
«امارت اسلامی افغانستان
میدان وردک
شورای حل منازعات کوچی و ده‌نشین
در رابطه به نزاع و جنجال مدعی بالوکاله‌ی علم‌گل، ولد شهباز و مدعاعلیه بالوکاله ابراهیم صالح، ولد شیر حسین که دعوای شان در محکمه‌ی جلریز بود و به اختیار شان به شورای حل منازعات کوچی و ده‌نشین احاله شد. بعد از گرفتن اختیارخط عام‌وتام، فیصله‌ی اصلاحی چنین صادر گردید که قرار شرح زیر است:
۱: تمام منازعات ۲۰ساله‌ی کوچی و ده‌نشین شامل عفو عمومی بوده و می‌باشد.
۲: از جهت تألیف قلوب و اخوت و برادری، مبلغ ۱۷ لک ‌و پنجا هزار افغانی، برای مدعی بالوکاله از طرف مدعاعلیه بالوکاله پرداخت گردد. در آینده کدام ادعا و مدعا بالای هم‌دیگر نداشته و ندارند. اگر کدام تخلف از طرفین بالای یک‌دیگر صورت گیرد، مبلغ ۵۰۰ هزار افغانی جرمانه به ‌شورای حل منازعات تسلیم نماید.
والسلام و علیکم و رحمت‌الله و برکاته
جهت هرچه بهتر شدن اخوت و برادری یک نعره تکبیر!»

منابع محلی در منطقه‌ی سرچشمه‌ی جلریز، فهرست کسانی را که به مرد کوچی (علم‌گل ولد شهباز) پول پرداخت کرده اند، در اختیار هفته‌نامه جاده‌ی ابریشم قرار داده اند؛ اما این فهرست کامل نیست و تنها نام و میزان غرامت پرداختی شماری از افراد در آن آمده است.
۱: میرحاجی از روستای پشته‌ی مزار، ۲۷۰ هزار افغانی؛
۲: حاجی نوایی از روستای کوته‌ی غلام‌رسول سیاه خاک، ۲۷۰ هزار افغانی؛
۳: حاجی عباس از روستای سوخته، ۲۷۰ هزار افغانی؛
۴: داکتر رجب لیلی از روستای قلعه‌ی سبز، ۲۷۰ هزار افغانی؛
۵: حاجی محرم‌علی مظلومیار از روستای پشته‌ی مزار، ۱۳۰ هزار افغانی؛
۶: کریم سیاه از روستای اسباب،۱۳۰ هزار افغانی؛
۷: باقر از روستای اسباب، ۲۲ هزار افغانی؛
۸: حاجی حبیب از روستای کوته‌ی غلام‌رسول ۲۲ هزار افغانی؛
۹: احمد حسین مشهور به زنجیری از قول خدی‌داد، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۰: سید آغاضیا از روستای پشته‌ی مزار، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۱: حاجی قاسم از روستای پشته‌ی مزار، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۲: موسا از روستای پشته‌ی مزار، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۳: عیساجان از روستای پشته‌ی مزار، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۴: محمد علی از روستای پشته‌ی مزار، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۵: قاری هادی از روستای پشته‌ی مزار، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۶: داوود حاجی‌شیر از قلعه‌ی سبز، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۷: حاجی ابراهیم مشتی از قلعه‌ی سبز، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۸: حاجی خداداد از قلعه‌ی سبز، ۲۲ هزار افغانی؛
۱۹: قمندان غلام‌سخی، ۲۲ هزار افغانی؛
۲۰: عباس، ۲۲ هزار افغانی؛
۲۱: داوود محمدحسین از روستای قلعه‌ی سبز، ۲۲ هزار افغانی؛
منابع آگاه در سرچشمه‌ی جلریز، به جاده‌ی ابریشم گفته اند که از یک میلیون و ۷۵۰ هزار افغانی، ۵۰ هزار آن را سیدجواد هاشمی بلخابی، رییس شورای حل منازعات کوچی و ده‌نشین، به عنوان کمیشن گرفته است. طبق گفته‌ی منابع، شورای حل منازعات در یک مورد دیگر در ولسوالی بهسود نیز، فیصله کرده بود که فرد ده‌نشین، پنجصد هزار افغانی به کوچی بدهد که مبلغ ۳۰ هزار آن را نیز، سید جواد هاشمی بلخابی برای خود گرفته بود.

ملک؛ گرگ‌کش بلای جان روستانشینان هزاره
منابع محلی، به جاده‌ی ابریشم می‌گویند که طالبان، فردی به نام نورمحمد را استخدام کرده اند تا گشت‌وگذار باشندگان این روستا را به این گروه گزارش دهد. بنا به گفته‌ی منابع، این فرد که به کرگ‌کش شهرت دارد، طی بیست سال دوره‌ی رژیم جمهوری، بین دو روستای سرچشمه و سیاه‌خاک به عنوان تکسی‌ران کار می‌کرد. گرگ‌کش که باشنده‌ی اصلی ولسوالی پنجاب بامیان است، در دوره‌ی جمهوری، افزون بر تکسی‌رانی، وظیفه‌ی دیگری نیز داشته و آن این که رفت‌وآمد باشندگان سرچشمه و همه مردم هزارستان را از جاده‌ی جلریز، به طالبان گزارش می‌داده است. یافته‌‌های جاده‌ی ابریشم، نشان می‌دهد که در دوره رژیم جمهوری، بیش از ۱۰۰ تن از غیرنظامیان هزاره در مسیر جلریز به صورت آشکارا کشته و سر بریده شده ‌اند.

طبق گزارش یکی از باشندگان سرچشمه که نمی‌خواهد هویتش فاش شود، مقام‌های محلی طالبان در جلریز، گرگ‌کش را در یکی از روستاهای سرچشمه به عنوان ملک گماشته اند؛ تا در لباس ملک روستا، گشت‌وگذار باشندگان سرچشمه را به آن‌ها گزارش بدهد. «کسی به نام نورمحمد مشهور به گرگ‌کش، باشنده‌ی روستای پشته‌ی ‌مزار سرچشمه که قبلاً در لین سرچشمه و سیاه‌‌خاک موتررانی می‌کرد، مسافرین را شناسایی و آنان را به طالبان گزارش می‌داد. فعلاً نیز همین کار را می‌کند. طالبان گرگ‌کش را به عنوان ملک در روستای سرچشمه‌ی پایین انتخاب کرده اند. هر اتفاقی که در سرچشمه رخ دهد، هر کسی که در این ساحه بیاید، ملک گرگ‌کش به طالبان گزارش می‌دهد. در دوره‌ی تسلط دوباره‌ی طالبان، تا کنون ۵۰ تن را به اتهام داشتن سلاح به طالبان معرفی کرده که این افراد از سوی طالبان زندانی و شکنجه شده اند.»