«هردو طرف تعهد سیاسی برای صلح‌پایدار ندارند»

مدیر وبسایت

«صلح ختم جنگ نیست. باید آتش‌بس دایمی صورت گیرد که یکی از خواست‌های زنان افغانستان نیز همین است.»
گفتگو با داکتر سیما سمر، وزیر پیشین دولت در امور حقوق بشر

جاده ابریشم: خوشحالیم که فرصت گفتگو دادید. بحث را با این پرسش آغاز می‌کنیم که وزارت دولت در امور حقوق بشر چگونه تاسیس شد و چرا منحل کردند؟
سیما سمر: تشکر از شما! وزارت دولت در امور حقوق بشر در جولای ۲۰۱۹ تاسیس شد. زمانی‌که مدت کاری‌ام در کمیسیون حقوق بشر تمام شده بود؛ این وزارت برایم پیشنهاد شد و من پذیرفتم.
جاده ابریشم: چه مدتی وزیر دولت در امور حقوق بشر بودید؟
یکنیم سال.
جاده ابریشم: تشکیلات و دفتر داشتید؟
در مدت یک‌ونیم سال برای وزارت دولت در امور حقوق بشر نه دفتر دادند نه تشکیلات و نه بودجه؛ نمی‌خواستند. به خاطریکه ایجاد این وزارت یک حرکت سیاسی در همان لحظه بود.
جاده ابریشم: شما طرح و پیشنهاد برای دفتر و تشکلات دادید؟
بیش از چهل تا پنجا در خواست ارسال کردیم، اما جواب داده نمی‌شد. اول انتخابات و جنجال‌های انتخاباتی را بهانه می‌کردند. بعدا هم کرونا آمد. یک ماه قبل از منحل شدن وزارت، شش‌دانه کمیپوتر فرستاده بودند. مکتوب نوشتم که بیایند این‌ها[کمپیوترها] را ببرند، اما هنوز نیامده‌اند.
جاده ابریشم: زمانی‌که وزارت را منحل کردند شما را در جریان قراردادند؟
نی! همان روز در سرینا هوتل پروگرام داشتم. در مورد چاپ ژورنال‌های یک موسسه در مورد زنان بود که یکی از سخنرانان برنامه بودم. پس از آن، ساعت یک بجه خانه آمدم. یک پیام در واتساپ‌ام آمد، دیدم که مکتوب [منحل] وزارت دولت در امور حقوق بشر را فرستاده است.
جاده ابریشم: در شرایط که گفتگوهای صلح جریان دارد، وزارت دولت در امور حقوق بشر می‌توانست برای دفاع از ارزش‌های حقوق بشری موثر تمام شود، اما منحل کردند.
چند مساله است. اول اینکه در افغانستان کمیسیون مستقل حقوق بشر را داشتیم/داریم و هر نهاد که در راستای دفاع از ارزش‌های حقوق بشری ایجاد شود در منافات با او نیست. نیاز داریم که برای حقوق بشر کارهای بیشتری صورت گیرد. وزارت دولت در امور حقوق بشر یک نیاز بود و باید تقویت می‌شد. ما هر لحظه با تخطی‌های حقوق بشری مواجه هستیم، اما نمی‌دانم که چرا نخواستند.
جاده ابریشم: مدت زیادی رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر بودید. چقدر برای ارزش‌های حقوق بشری کار صورت گرفته آیا نگران از بین رفتن آن در توافقات احتمالی مذاکرات صلح هستید؟
هفده‌سال رییس کمیسیون حقوق بشر افغانستان بودم. پیش از اینکه رییس کمیسیون شوم نیز تمام تلاش‌ها را برای ایجاد کمیسیون مستقل حقوق بشر انجام داده بودم.
جاده ابریشم: کمیسیون مستقل حقوق بشر چگونه ایجاد شد؟
در مجمع عمومی ملل متحد فیصله شده بود که کشورها باید یک نهاد ملی حقوق بشر برای حمایت، انکشاف و نظارت از حقوق بشر داشته باشند. افغانستان هم جز قرارداد بُن بود. کمیسیون مستقل حقوق بشر در شرایط بسیار سخت ایجاد شد. تلاش‌های که انجام دادم این کمیسیون را در سطح منطقه به یکی از بهترین کمیسیون‌های حقوق بشر تبدیل شد؛ درجه یک بود. در سطح جهان نیز یکی از کمیسیون‌های بسیار بالا بود. در بسیاری از جلسات کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، دیگران از ما می‌شنیدند. حتی ما می‌رفتیم کمیسیون‌های حقوق بشر منطقه را بررسی می‌کردیم که در مطابقت با اصولنامه پاریس است یا نیست؟ کارهای زیادی صورت گرفت، اما طبیعی است که هنوزم بسیار بسیار نیاز به کار وجود دارد. حتی ده نهاد دیگر در راستای حقوق بشر با حمایت مالی و سیاسی ایجاد شود نیاز است که در افغانستان کار کنند.
جاده ابریشم: شما از ایجاد نهادهای بیشتری حقوق بشری سخن می‌زنید در عین حالی‌که طالبان ارزش‌های حقوق بشری را قبول ندارند؛ نگران از بین رفتن دستاوردهای هفده‌ساله‌تان در راستای ارزش‌های حقوق بشری نیستید؟
بسیار نگران هستم! به خاطری‌که ارزش‌های حقوق بشری در حاشیه قرار گرفته است. طرف مخالف ما می‌گوید که حقوق بشر و حقوق زنان در چوکات اسلام؛ آنهم اسلام که خودشان برداشت دارند در نظر گرفته شود. در حالی‌که ارزش‌های حقوق بشری در تضاد با اسلام نیست. مثلا ما می‌گوییم که همه باید دسترسی برابر و با کیفیت به تعلیم و تربیه داشته باشند، کجایش در تضاد با اسلام است؟ یا زندگی با کرامت که هر انسانی باید سر پناه داشته باشند، زندگی صلح‌آمیز داشته باشند، دسترسی به عدالت داشته باشند، کجای این‌ها در منافات با اسلام است. یکی از پایه‌های اساسی اسلام عدالت است که حقوق بشر از آن دفاع می‌کند.
جاده ابریشم: جدای از طالبان، حکومت چقدر به ارزش‌های حقوق بشری احترام می‌گذارد؟
نه تنها طرف طالبان که در جانب حکومت نیز یک تعهد سیاسی برای حفظ ارزش‌های حقوق بشری در افغانستان نمی‌بینم.
جاده ابریشم: اینکه در حکومت تعهد سیاسی برای حفظ ارزش‌های حقوق بشری وجود ندارد به این پرسش مواجه می‌شویم که حقوق بشر توسط حکومت نیز نقض شده و نقض می‌شود. در زمان که شما رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر بودید موارد را شاهد هستید که حقوق بشر توسط حکومت نقض شده باشد.
متاسفانه از طرف حکومت هم نقض حقوق بشر صورت می‌گیرد. با وجود که میزان شکنجه در محلات سلب‌آزادی بسیار پایین آمده، اما هنوزم وجود دارد. دستگیری‌های بی‌موجب تخطی حقوق بشر است، عدم دسترسی مردم به کار مناسب، عدم تداوی معتادین همه نقض حقوق بشر است. در حالی‌که دولت افغانستان مسوولیت دارد که از شهروندان خود دفاع کند و زمینه تداوی معتادین را فراهم کند. تلفات ملکی که از طرف نیروهای نظامی صورت می‌گیرد نیز نقض حقوق بشر است.
جاده ابریشم: حفظ ارزش‌های حقوق بشری چقدر در گفتگوهای صلح مطرح است؟
به صورت جدی مطرح نیست. یکی از پیشنهادات طالبان همین است که حقوق بشر و حقوق زنان در مطابقت با شریعت اسلام، عنعنات و فرهنگ افغانستان باشد، اما ارزش‌های حقوق بشری عنعنات نمی‌پذیرد، چوکات جغرافیایی نمی‌پذیرد. بهانه‌های که ما در جنگ هستیم، در حالت اضطراری قرارداریم را نمی‌پذیرد. در هرحالت باید ارزش‌های حقوق بشری در نظر گرفته شود و احترام شود.
جاده ابریشم: شما می‌دانید که زنان در افغانستان با خشونت‌های مختلف مواجه‎‌اند، حقوق بشری ‌شان نقض می‌شود. در گفتگوهای صلح چقدر حضور زنان موثر است. آیا در دوحه صدای زنان شنیده می‎شود؟
نمایندگی زنان بسیار کم است. باوجودی‌که نصف نفوس کشور را زنان تشکیل می‌دهند و قربانی دوره‌های جنگ زنان بیش‌تر بوده‌اند، ولی متاسفانه هنوز به صورت جدی مورد بحث قرار نگرفته است. اما وقتی روی ارزش‌های حقوق بشری بحث صورت بگیرد زنان را نیز دربر می‌گیرد. با نادیده گرفتن نصف جمعیت کشور نمی‌توانیم صلح بیاوریم. این را تاریخ افغانستان نشان می‌دهد. حکومت‌های افغانستان همیشه مردانه بوده و مردسالاری حاکم بوده است. حتی حکومت خلقی‌ها و پرچمی‌ها که ادعاهای زیادی در مورد حقوق و آزادی زنان داشتند، در تصمیم‌گیری‌های‌شان زنان حضور نداشتند. اصلا جنگ مردانه است. در حکومت‌ها که نقش زنان اصلا مطرح نبود. طالبان حتی از موجودیت زنان منکر بودند. در حکومت کنونی نیز نقش زنان مطرح نیست. اگر حضور هم دارند فکر می‌کنم برای استفاده‌های سیاسی است.
جاده ابریشم: هیئت دولت در گفتگوهای صلح می‌گویند که طالبان تغییر نکرده‌اند. خصوصا در مورد حقوق و آزادی‌های زنان که بیشترین قربانی در حکومت‌های طالبانی و مجاهدین داده‌اند.
البته همانقدر تغییر کرده‌اند که با این‌ها در میز گفتگو می‌نشینند. اما مردم افغانستان هم شاهد است که طالبان تغییر نکرده‌است.
جاده ابریشم: نقش زنان در هیئت حکومت چقدر تعیین کنده و موثر است؟
اگر تمام پروسه صلح را از سال ۲۰۱۰ که لویه جرگه عنعنوی برای صلح برگذار شد ببینید، بعد از آن که شورای عالی صلح را ساختند از ۶۹ نفر تنها ۹ نفر زن حضور داشتند. فعلا در شورای عالی مصالحه ملی که تقریبا ۵۰ نفر عضو دارند، زنان بیشتر از شش و هفت نفر نیست. اینجا معلوم است که چه کسانی تصمیم می‌گیرد. این خودش نشان می‌دهد که حکومت چقدر به نقش زنان اهمیت می‌دهد و معتقدند. هیئت طالبان کاملا مردانه اند، اما در ترکیب هیئت ۴۲ نفری حکومت فقط چهار تن آنان زن است. درست است که آنان توانمندی دارند و از حقوق شان دفاع می‌توانند، اما طبق قواعود دموکراتیک نیز در اقلیت قرار می‌گیرند. منتها جای امیدواری این است که هیئت حکومت از حقوق زنان دفاع می‌کنند.
جاده ابریشم: خوب انتقادها از حضور کمرنگ زنان در پروسه صلح وجود دارد، اما این پرسش نیز مطرح است که زنان افغانستان چقدر دغدغه‌ی دفاع از حقوق‌شان را دارند، چقدر متحد و با برنامه در برابر طالبان ایستاد شده‌اند؟
با تعداد زنان فعال از ولایات و مرکز، روی ارزش‌های عام گفتگو داریم: یکم- یک نظام دموکراتیک باشد که مردم حق تعیین سرنوشت را داشته باشند. دوم-فصل دوم قانون اساسی و به صورت مشخص حقوق شهروندی حفظ شود. سوم- نهادهای امنیتی به هیچ صورت منحل نشوند که کشور را به طرف انارشیسم و هرج و مرج می‌برد. چهارم- حقوق اقلیت‌ها از بین نرود. حتی یک نفر یهودی که در افغانستان داریم، حق دارد که آزادی عقیده داشته باشد. هندوباوران افغانستان حق دارند که آزادی اعتقادی داشته باشند. حق اقلیت‌های قومی محفوظ باشد.
جاده ابریشم: هزاره‌ها یکی از گروه‌های قومی در افغانستان است که بیشترین آسیب و قربانی را از طالبان دیده است. آیا هزاره‌ها در گفتگوهای صلح یک طرف قضیه است؟
خواست عومی مردم افغانستان هم همین است: یک نظام دموکراتیک وجود داشته باشد که حقوق همه‌ی گروه‌های قومی را حفظ کند. هزاره‌ها که بیشترین تبعیض را متحمل شده‌اند باید در تمام عرصه‌ها سهیم باشد.
جاده ابریشم: نشست‌های اخیر که میان رهبران هزاره برگذار شد و شما یکی از اعضای کلیدی آن هستید چه چیزهای گفته شد و روی چه مسایلی توافق صورت گرفت؟
وقتی روی صلح صحبت می‌کنیم باید از خانه خود شروع کنیم. ما اگر متحد باشیم، بین خود صلح کنیم، می‌توانیم با کسانی دیگری یکجا شویم و از ارزش‌های مشترک دفاع کنیم. ارزش‌های که به قیمت خون مردم افغانستان به وجود آمده است. خیلی خوب است که این‌ها باهم می‌نشینند و صحبت می‌کنند.
جاده ابریشم: باور دارید که چنین نشست‌هایی ادامه پیدا کند؟
هر کدام به نوبه خود باید تلاش کنیم. من به عنوان یک شهروند این کشور طرف‌دار تداوم چنین جلساتی هستم. نه تنها مردان که زنان مردم ما هم متحدانه عمل کنند. این یک امیدواری است. وقتی ما متحد باشیم کسانی که با ما هم‌سو است نیز در کنار ما ایستاد خواهند شد. خصوصا کسانی که از انحصار طلبی خسته است.
جاده ابریشم: حکومت موقت راه‌حل ختم جنگ ۴۰ ساله است؟
هر چیزی که به قطع جنگ و آوردن صلح منجر شود، طرفدارش هستم. طرح حکومت موقت حتمی نیست، اما باید به یک نتیجه برسیم. هر ساختاری که باعث حفظ آزادی‌ها و خاتمه دادن به قربانی‌های مردم افغانستان شود خوب است. در هرمعامله‌و توافقی که ارزش‌های حقوق بشری از بین نرود حمایت کنیم. اگر ما به طرف یک معامله سیاسیِ برویم که جنگ‌های گذشته برگردد قابل قبول نیست. به همین خاطر اشتراک مردم و خصوصا زنان در پروسه صلح حتمی است. زنان ذاتا صلح طلب است. در خانواده‌در جامعه و حتی در تمام جهان هرچه خشونت صورت می‌گیرد از طرف مردان است. از تیپ فزیکی مردانه است.
جاده ابریشم: به باور شما زنان عامل جنگ نیست؟ هیچ خشونت نمی‌کنند؟
در تاریخ جهان اگر ببینید کم‌تر پیدا می‌شود که زن اسلحه بسازد. یک زن در عراق بود که می‌گفتند سلاح‌های شیمی می‌ساخته، اما بسیار کم است. کم‌تر مورادی دیده می‌شود که زن دیزاینر بم اتم باشد.
جاده ابریشم: در روزهای اخیر گفته می‌شود که طالبان تمایلی به ادامه گفتگو ندارند. دو عضو هیئت حکومت نیز به این موضوع اشاره کرده‌اند. حکومت افغانستان تعهد سیاسی برای صلح دارد؟
تعهد سیاسی برای صلح پایدار در دو طرف دیده نمی‌شود. در طرف حکومت هم دیده می‌شود که طرح واضح برای صلح وجود ندارد. در آوردن صلح، ختم جنگ و منافع عمومی مردم نه باید حفظ قدرت شخصی یک طرف قضیه باشد. در طرف دیگر هم می‌بینیم که روز به روز خشونت‌ها را افزایش می‌دهد تا هرچه مناطق بیشتری را تحت کمترول‌شان در آورد و امتیاز بیشتری بگیرند.
جاده ابریشم: در حکومت کنونی حفظ قدرت شخصی مطرح است؟
این را مردم افغانستان قضاوت می‌کند. درسته که حکومت در پروسه صلح قراردارد، اما برای حکومت‌داری خوب باید تلاش صورت گیرد. متاسفانه نمی‌بینیم که حکومت‌داری خوب تقویت شده باشد. رشوت و مواد مخدر مثل سایق وجود دارد. ولسوال‌ها باید از طریق اصلاحات اداری برود، اما چندین سال است که تطبیق نمی‌شود. اگر ولسوال‌ها را جدی نگیریم، افراد سالم در ولسوالی‌ها نرود به صلح‌پایدار نمی‌رسیم. یکی از اهداف عدالت انتقالی که ساخته شده بود تصفیه‌سازی ادارت از کسانی بود که متهم به جرایم جنایی شده است. خصوصا از کسانی که توسط محکمه محکوم شده باشند. متاسفانه که محاکم صالحه نبودند. توجه نشد. بورد مشورتی ساخته شد که گذشته ولسوال‌ها، والی‌ها و حتی قومندان‌ها، روءسای امنیت تا سطح معین‌ها بررسی شود. دو سال دوام کرد اما بهانه کردند و به کمیسیون اصلاحات اداری بردند. فعلا برای ولسوال‌ها برنامه دیگری گرفته است. در حالی‌که در ولسوالی‌ها بیشتر ارزش‌های حقوق بشری نقض می‌شود.
جاده ابریشم: آیا هماهنگی بین تیم مذاکره کنند دولت وجود دارد؟
زیاد نمی‌دانم. اما چیزی که از رسانه‌ها و اعضای هیئت می‌شنوم بد نیست. در اول طالبان تبلیغ می‌کردند که بین تیم حکومت هماهنگی وجود ندارد. اما پشتوانه اصلی آنها مردم افغانستان است. هم مردم و هم سطح رهبری حکومت از هیئت حمایت می‌کنند. ولی اگر در داخل همدیگر را تحمل نکنیم، می‌تواند روی هیئت تاثیر منفی بگذارد.
جاده ابریشم: مردم افغانستان در گفتگوهای صلح مطرح است؟
اکثر مردم صلح می‌خواهند، اما اینکه چقدر با مردم مساله صلح شریک شده جای پرسش است. من به عنوان یک شهروندی که ۴۰ سال جنگ را شاهد بودم و قربانی بودم، زیاد نیاز دارد که مردم را در صلح دخیل بسازیم. در تمام سطوح. این نه باید مطرح باشد که تنها سیاستمداران صلح را می‌دانند. یک کراچی‌وان، یک گدا و یک کارگر بیشتر صلح را می‌داند. چون قربانی جنگ و فقر است.
جاده ابریشم: پس مردم در پروسه صلح نقش ندارد.
بسیار کم رنگ است.
جاده ابریشم: اجماع سیاسی برای آوردن صلح میان نخبگان سیاسی وجود دارد؟
در رسانه‌ها همین‌طور است که آنان صلح می‌خواهند. اما هرکدام شان موقف و منافع خود را در صلح می‌خواهند.
جاده ابریشم: صف‌آرایی‌ها و تقرری‌های اخیر در راستای تامین صلح است یا سنگ اندازی در راه صلح؟
نمی‌دانم، اما کسانی که توانمندی دارند نه باید به خاطر فرزندان دوستم یا اطرافیان محقق قربانی شوند و حق‎شان بسوزد. خصوصا که صلح مقطعی باشد به جایی نمی‌رسد. اگر تهداب را کج بگذاریم منزل به سر نمی‌رسد.
جاده ابریشم: به عنواه سال آخر؛ صلح مورد نظر شما چگونه است؟
حق قربانیان جنگ در نظر گرفته شود . متاسفانه ما تلاش می‌کنیم که زخم‌ها را پنهان کنیم. اگر زخمی زیر بنداژ تداوی نشود کم کم از بین می‌برد. باید در پروسه صلح زخم‌ها را التیام بخشیم نه اینکه پنهان کنیم.