حکومت موقت؛ نعل‌وارونه‌ی دولت‌سازی

عارف وفایی

حکومت موقت اصطلاحی است که این روزها زینت بخش مجالس سیاسی، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی کشور شده است. گذشته از اینکه کاربرد اصلی این اصطلاح در چه وقت و چگونه است؛ امروز در افغانستان هواداران و مخالفان زیادی پیدا کرده است. عده‌ای باتوجه به وضعیت آشفته کشور و با توجه به شرایط افغانستان در مذاکرات صلح با طالبان، خواهان تشکیل دولت موقت هستند و آن را برای عبور از بحران کنونی و برای مشارکت طالبان در بدنه دولت لازم می‌دانند. عد‌ه‌ای که معمولا طرفداران جمهوریت می‌باشند، تشکیل حکومت موقت را ضروری نمی‌دانند. در این نوشتار تلاش می‎کنیم که نظریات هر دو گروه را بیان کرده و ضرورت ایجاد دولت موقت را مورد بررسی قرار دهم.
مساله حکومت موقت با سفر اخیر زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان، به کابل به صورت جدی مطرح گردید. بعد از سفر خلیلزاد اطلاعاتی مبنی بر مطرح کردن حکومت موقت از سوی او، از برخی محافل سیاسی به رسانه‌های کشور منتشر گردید. که واکنش‌های مختلف رهبران سیاسی، نمایندگان مردم در شورای ملی و کاربران‌شبکه‌های اجتماعی در افغانستان را بر انگیخت.
پیش از اعلان نتایج انتخابات ریاست جمهوری، حکمتیار از اولین کسانی بود که تشکیل حکومت موقت را مطرح کرده بود. همچنین، طرح حکومت موقت، از سوی مقامات پاکستان نیز، بار بار برای افغانستان مطرح گردیده است. با این حال، در این روزها ایجاد حکومت موقت به صورت جدی‌تر مطرح شده است. برخی از سیاست‌مداران از جمله محمد اسماعیل خان، تشکیل دولت موقت را تنها راه عبور کشور از وضعیت فعلی به صلح می‌داند. زیرا به گفته او، بر اساس پیشنهاد خلیلزاد، واگذاری حکومت به طالبان، برای هیچ‌کس در کشور قابل قبول نیست و از طرفی یکجا شدن طالبان در بدنه حکومت نیز مورد قبول طالبان نیست.
از جانب حکومت، عبدالله عبدالله، رئیس شورای مصالحه ملی، در صحبت‌هایش با شبکه ۲ ایران، با طرح حکومت موقت مخالفت کرده بود. از نظر آقای عبدالله طرح حکومت موقت کمکی به روند صلح افغانستان نمی‌کند. همچنین، در واکنش به این موضوع، محمداشرف غنی، رئیس جمهور کشور، بیان داشته است که متعهد است تا قدرت را از راه قانونی و مسالمت آمیز به جانشین خود منتقل کند. به گفته رئیس جمهور، به جز از راه دموکراتیک و قانونی، به هیچ کدام از روش‌های دیگر تن به انتقال قدرت نمی‌دهد. همچنین سرور دانش معاون رییس جمهوری افغانستان، در گفتگوی خود با سفیر هند در کابل ابراز داشته است که انتقال قدرت بر مبنای مشارکت ملی و با اشتراک همه گروه‌ها و اقوام افغانستان به شمول طالبان صورت گیرد.
وی همچنان تأکید کرده است که با وجود حکومت قانونی و مشروع، ضرورتی برای ایجاد حکومت موقت نمی‌بیند. آقای دانش می‌افزاید که تداوم نظام در چارچوب قانون اساسی، نه تنها از سوی حکومت بلکه از طرف همه کسانیکه در جانب جمهوریت قرار دارند، مورد حمایت است.
از سوی دیگر، برخی از اعضای مجلس نمایندگان در نشست روز سه شنبه خود، در واکنش به ایجاد حکومت موقت بیان کردند که برای آنان هیچ گزینه‌ای، به جز نظام جمهوریت پذیرفتنی نیست. همچنین راس ویلسون، شارژدافیر سفارت آمریکا در کابل، روز ۲۴ جدی، در رشته تویتی بیان داشت که: ایالات متحده خواهان تشکیل حکومت موقت در افغانستان نیست و از طرح آن نیز حمایت نمی‌کند. او تأکید کرده است که جنگ کنونی از طریق یک «توافق نامه‌ی سیاسی» که متضمن حفظ دست آوردهای نزده سال، حاکمیت، وحدت و دموکراتیک بودن انتقال قدرت باشد، صورت گیرد.
دولت موقت سازوکاری است که معمولا در وضعیت انارشیک و شرایط بحرانی که نظام سیاسی قانونمند و قوی برای عبور از بحران وجود نداشته باشد، مطرح می‌گردد. پیش از این، افغانستان بعد از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱، یکبار تشکیل دولت موقت را تجربه کرده است.
بر اساس توافقنامه ۵ دسامبر ۲۰۰۱، نخست دولت انتقالی و بعد هم دولت موقت در افغانستان ایجاد گردید. مهمترین وظیفه دولت موقت، طی شش ماه این بود که، لویه جرگه اضطراری برای تشکیل حکومت انتقالی را برگزار نماید و حکومت انتقالی نیز زمینه را برای تصویب قانون اساسی و برگزاری انتخابات، جهت انتقال مشروع حکومت در کشور فراهم نماید. بنابراین، حکومت موقت در ۲۲ دسامبر ۲۰۰۱، تشکیل و یک روز بعد حامد کرزی به عنوان رییس اداره موقت سوگند یاد کرد. با این وجود حکومت موقت زمانی در کشور شکل می‌گرفت که؛ دولت افغانستان هیچ‌گونه وجوه مالی برای تأمین مخارج حکومت خود نداشت و حتی از نظر ساختمان‌های اداری و تهیه مبلمان و تجهیزات برای کارکنان اداری با مشکلات جدی مواجه بود.
و اما در شرایط فعلی که حکومت دارای سیستم اداری منظم؛ نظام مالی و بانکی پیشرفته؛ کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی کارآمد؛ کمیسیون‌های انتخاباتی درحال توسعه و الکترونیک، برای انتقال قدرت؛ جامعه مدنی فعال متشکل از احزاب، انجمن‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خصوصی و همچنین رسانه‌های درحال گسترش و آزاد؛ و از همه مهمتر دارای یک دستگاه امنیتی منظم مانند: اردوی ملی، پلیس ملی و امنیت ملی که به سرعت درحال پیشرفت است و متعهدانه شب و روز در محافظت از شهروندان کشور تلاش می‌کند؛ مطرح کردن موضوع حکومت موقت خیلی دشوار و همچنین غیر منصفانه است. زیرا نادیده گرفتن دست آورد‌های ۱۹ سال گذشته که با قربانی‌های فراوان، تلاش‌ها و کوشش‌های طاقت فرسا، و انتظارات زیادی به دست آمده است؛ برگرداندن آن به مرحله اول، کاری است غیر منطقی و غیر منصفانه برای آنانیکه برای این سرزمین صادقانه سعی کردند و برای اهداف بلند قربانی دادند.
درست است که جمهوری اسلامی افغانستان، مشکلات و نواقصی زیادی در حکومت‌داری و تأمین امنیت دارد، اما این حکومت درحال پیشرفت است و در صورتی‌که حمایت جامعه بین‌المللی، گروه‌های مختلف سیاسی و مردمی را باخود داشته باشد، در مدت نه چندان زیادی می‌تواند به خودکفایی کامل دست یابد.
جمهوری اسلامی افغانستان، در عرصه‌های انتخابات، آموزش و پرورش، رسانه و آزادی بیان، اعمار سرک‌ها، سدهای آب، ترانسپورت، جامعه مدنی فعال، آزادی افکار و نقش فشار افکار عمومی در تصمیمات سیاسی، پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای داشته است. مردمی که ۱۹ سال در آزادی زندگی کرده و تازه از حقوق خود آگاهی پیدا کرده و با روحیه انتقاد از حکومت عادت کرده چگونه می‌تواند، به یکبارگی نظامی را تحمل کند که در آن هیچ آزادی و هیچگونه حقی وجود نداشته باشد و کوچکترین انتقادی هم برایش قابل قبول نباشد.
در شرایط فعلی نظام مبتنی بر ایدئولوژی دو دهه قبل طالبانی حتی تصورش برای مردم آزار دهنده است و مطمئنا حکومت آنان نیز پاسخگوی نیازهای کنونی مردم افغانستان نیست و به هیچ وجه مردم سیاست‌های تندروانه و دگم اندیشانه آنان را بر نمی‌تابد.