تاثیرات آسیب‌های حاشیه‌نشینی بر امنیت اجتماعی شهر هرات

محمد ناصر محمدی

حاشیه نشینی عبارت از ساخت و ساز های شهر اند که در آن ویرانی، کمبود عرضه خدمات بهداشتی و درمانی، تراکم زیاد جمعیت در واحدهای مسکونی غیر استندرد، فقدان آسایش لازم و خطرات ناشی از عوامل طبیعی مانند سیل، دیده م شود. بلایای طبیعی، حوادث اجتماعی و سیاسی، عدم ساختار مناسب اقتصاد، جاذبه‌های شهر نشینی و رفاه شهری این افراد را از زادگاه خویش کنده و بسوی قطب‌های صنعتی و بازارهای کار می‌کشد و اکثر آنها نمی‌تواند از دروازه‌های طلای شهر عبور کند و بلاخره در حاشیه شهر مسکن گزین می‌شوند و اکثرا مهاجرین روستایی هستند که به منظور گذران بهتر زندگی راهی شهرها می‌شوند.
این افراد به دلیل عدم تطبیق با محیط شهری از یکطرف و بر اثر عوامل پس رانده شدن از شهر از سوی دیگر از محیط شهری پس زده می‌شوند و به تدریج در کانون‌های به هم پیوسته و یا جدا از یکدیگر در قسمت‌هایی حاشیه از شهر می‌گزینند، به صورتی که محل سکونت و نوع مسکن آنها با محل سکونت متعارف شهری متفاوت بوده و مالکیت آنها غالبا غصبی است و همچنین این افراد از نظر وضعیت فرهنگی و اقتصادی نیز با جمعیت شهری تفاوت دارند. حاشیه نشینی مشکلات اجتماعی موجود در شهر هرات را تشدید کرده و آنها را گسترده‌تر می‌سازد.
هرات از جمله‌ی کلان شهرهای افغانستان و از ولایات درجه اول بشمار می‌رود که پس از کابل دومین شهر پر جمیعت افغانستان است. این شهر از لحاظ اقتصادی و امنیتی نسبتا از جایگاهی خوبی برخوردار است و با دو کشور ایران و ترکمنستان و همچنان با چند ولایت نا امن افغانستان مرز مشترک دارد که بر حضور حاشیه نشینان افزوده است، این حضور گسترده حاشیه نشینان در اطراف و داخل شهر هرات نگرانی را برای برنامه ریزان شهری و مردم بومی شهر هرات بوجود آورده است.
موضوع حاشیه نشینی یکی از معضلات عمده‌ی شهر هرات بشمار می‌رود که از لحاظ مرتکب شدن جرایم مورد توجه کارشناسان بوده است. این که جرایم در مناطق حاشیه‌ای به مراتب بیشتر از سایر مناطق شهر هرات اتفاق می افتد، مورد پذیرش همه است. حاشیه نشینی از یک یکطرف می‌تواند تهدیدها و مسائلی را برای نظم شهری هرات ایجاد کند واز سوی دیگر در حاشیه ماند، مسائل عدیده‌ای را برای ساکنان این مناطق در پی دارد .مهمترین مشکلات زندگی در محلات حاشیه نشین عبارتند از بی کاری و نداشتن شغل دائم سرپرست خانوار، مشکل مالی و کمبود درآمد، نداشتن خانه و مسکن مناسب، محیط بد اجتماعی و فرهنگی این محلات، عدم رسیدگی شهرداری، کمبود امکانات رفاهی- تفریحی برای فرزندان، انحرافات اجتماعی زیاد از جمله اعتیاد، نبود امنیت به ویژه برای دختران و …همچنین در بیان مهمترین مسائل و مشکلات محلات حاشیه نشین به مواردی نظیر آسفالت نبودن کوچه‌ها، کمبود بهداشت و سرپوشیده نبودن فاضلا‌ب‌های محله، کمبود امکانات رفاهی، شلوغی محل‌های حاشیه‌نشین و تراکم جمعیتی، بافت روستایی و چند قومی می‌توان اشاره نمود.
حاشیه نشینی جزء مناطق آمده برای مرتکب شدن جرم هستند، فقدان نظارت امنیتی کافی، وجود تعداد زیادی افراد نیازمند و بیکار، سطح پایین سواد، فقدان روشنایی کافی در معابر و وضعیت جغرافیایی بعضی مناطق، همه باعث می‌شود مجرمان به راحتی در آنجا پناه گیرند و امنیت اجتماعی مردم بومی شهر هرات را به مخاطره میندازد و تا زمانی که این عوامل زمینه ساز وجود داشته باشد، این مناطق بالقوه جرم خیز خواهند ماند. جوانان حاشیه نشین با فرهنگ ویژه، روزها راهی مرکز شهر می‌شوند تا کاری دست و پا کنند. با توجه به فقدان تخصص و آموزش کافی، عمدتاً به کاردست فروشی، پهن کردن بساط، سیگار فروشی، رنگ کردن کفش‌ها کار در میادین تره بار و … می‌پردازند و به این ترتیب به صورت زائده فعالیت‌های شهری در می آیند. این مشاغل غیر تخصصی و زائد خود به عنوان یک عامل سوق دهنده به سوی جرم عمل می‌کنند.
رفتارهای مجرمانه که بعد از شکل‌گیری مناطق حاشیه نشین رخ میدهد و امنیت اجتماعی شهروندان به مخاطره میندازد عبارتند از:
دزدی: فقر و نیازمندی مالی، بیکاری، اعتیاد، کینه و حسادت قشر حاشیه نشین با قشر شهر نشین بیشتر عواملی است که می‌توان در مناطق حاشیه نشین مشاهده نمود. چون مناطق حاشیه نشین خصوصا در مراحل اول شکل گیری فاقد خدمات زندگی هستند و این افراد در محل‌های مرفه یا متوسط شهر اقدام به سرقت می‌نمایند.
قتل: وجود فرهنگ‌های ناسازگار، خصومت و اختلافات دیرینه، سودجویی و کسب اموال، جریحه دار شدن غیرت و آبرو از جمله علل وقوع قتل می‌باشد. این علل و عوامل به روشنی در مناطق حاشیه نشین قابل دید م‌ باشد . بیشتر قتل‌های اتفاق افتاده یا در این مناطق صورت می‌گیرد یا توسط کسانی که در این مناطق زندگی کرده‌اند به وقوع می‌پیوندد.
تهدیدات بهداشتی و آلودگی محیط زیست
فاضلاب منازل در کوچه‌ها رها شده، جدول کشی و کانال کشی مناسبی جهت هدایت این آبهای کثیف وجود ندارد و این آبها در سطح کوچه‌ها در جریان است. خدمات شهری مثل جمع آوری و دفع زباله‌ها به آن شکلی که در داخل شهرها وجود دارد در این مناطق دیده نمی‌شود و در برخی از منازل حیوانات هم نگهداری می‌شود و فضولات آن در منزل و محل منتشر می‌شود. کشتارهای غیرمجاز و غیر بهداشتی در این مناطق صورت می‌گیرد و همه این موارد از جمله‌ی تهدید علیه بهداشت عمومی و محیط زیست می‌باشد که قابل تعقیب کیفری هستند. همچنین تخلفات بهداشتی در اماکن عمومی مناطق حاشیه‌ای مثل مغازه‌ها و نیز آلودگی‌های صوتی و آلودگی هوا که در این مناطق مشهود است، از همین نوع می‌باشند.
درگیری‌های دسته جمعی
از جرایم شایع در مناطق حاشیه نشین می‌باشد. چون ساکنان این مناطق معمولا مهاجران از روستاها و دیگر ولایت می‌باشند و معمولا در یک محل و در نزدیک هم سکونت می‌گزینند و در مواقعی به سبب درگیری‌های جزئی بین دو نفر و حتی کودکان نزاع‌های دسته جمعی شدیدی که معمولا منجر به کشته و زخمی شدن عده‌ای از درگیر کنندگان می‌شود، رخ می‌دهد.
اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر
توزیع مواد مخدر در این مناطق به راحتی امکان پذیر است و آن هم ناشی از احساس امنیتی است که توزیع کنندگان این مواد در این مناطق دارند. به دلیل فقر علمی و آگاهی ساکنان این مناطق و بیکاری وسیع و جهت رهایی یافتن مقطعی از برخی فشارهای روحی و غیره میل به استعمال مواد مخدر در این مناطق بیشتر می‌باشد. برخی از جوانان بیکار و حتی نوجوانان شغل و حرفه خود را خرید و فروش مواد مخدر قرار داده‌اند و یا مکان و وسایل استفاده از آن را در اختیار متقاضیان قرار می‌دهند و از این راه به کسب سود نائل می‌آیند.
در نهایت حکومت و نهادهای ذیربط باید
افزایش قدرت نظامی در مناطق حاشیه­ نشین نسبت به مراکز شهر برای کنترول شرارت و سرقت، شناسایی و کنترول افراد دارای سوء سابقه و جلوگیری از تحرکات مغایر با امنیت اجتماعی در مناطق حاشیه­نشین، بررسی و کنترول توزیع و مصرف مواد مخدر و مشروبات الکولی در مناطق حاشیه، کنترول و برخورد با فساد و ناهنجاری اجتماعی حاشیه­ نشین‌ها، ایجاد ظرفیت برخورد سریع انتظامی در موارد درگیری و خشونت محلی در حاشیه­ها، ایجاد معابر ورودی و خروجی در حاشیه­ها، لزوم عنایت خاص مددکاران اجتماعی و نیروی انتظامی به شهرک‌­ها و روستاهای حاشیه را در مناطق حاشیه نشین مد نظر بگیرد.