صابره اکبری؛ از کاروبار صنایع ‌دستی تا عضو رهبری یک جنبش اعتراضی

مدیر وبسایت

فرهاد کوهستانی
برای خرید از خانه بیرون شده بودم؛ دیدم در شهر هرج‌ومرج برپاست، بازار بسته است و مردم سراسیمه به هر سو می‌دوند. شوهرم، جواد اکبری تماس گرفت و گفت که باید زود خودم را به خانه برسانم. گفت که نیروهای امنیتی در حال فرار استند و طالبان وارد کابل شده اند.

پیش از این که کابل به دست طالبان سقوط کند، صابره اکبری، با فروش آنلاین فرآورده‌های کشاورزی و صنایع دستی، شب‌وروزش را به هم گره می‌زد. او، از ۲۰۱۶ به این سو، در همین بخش‌ کار می‌کرد و هر گاه که نمایشگاه‌های فرآورده‌های کشاورزی در کابل برگزار می‌شد، برای به‌نمایش‌گذاشتن کالاهایش در آن شرکت می‌کرد. او، فرآورده‌های کشاورزی را از دایکندی تهیه می‌کرد و در کابل به فروش می‌رساند.

صابره، زمانی که مادر می‌شود، بیش‌تر روی فروش آنلاین صنایع دستی تمرکز می‌کند و هم‌راه او پنج-شش دختر دیگر نیز کار می‌کنند. این وضعیت دیری دوام نمی‌آورد و با بازگشت طالبان به کابل، همه چیز برای صابره و هم‌کارانش وارونه و کاروبار شان متوقف می‌شود.

محدودیت‌هایی که گروه طالبان در شروع حاکمیت شان روی زنان وضع می‌کنند، باعث می‌شود که شماری از زنان به شمول زنان تاجر، سیاست‌مدار، خبرنگار و فعال حقوق زن در یک گروه وتس‌اپ گرد هم بیایند و طرح مبارزه در برابر این محدودیت‌ها را بریزند که صابره اکبری نیز، جزو این زنان بود. او، می‌گوید: «در این چت‌گروپ بحث شد که تا زنان صدای خود را بلند نکنند، طالبان به حقوق آنان احترام قایل نمی‌شوند.» زنان عضو در این گروه وتس‌اپ، تصمیم می‌گیرند که برای دادخواهی حقوق ازدست‌رفته‌ی شان، به خیابان‌های خونین کابل بروند. صابره می‌دانست که خیابان‌های کابل هنوزم بوی خون گلوی تبسم را می‌دهد؛ هنوز هم خون مظاهره‌کنندگان جنبش روشنایی از دیوارهای دهمزنگ پاک نشده است. او، می‌دانست که نیروهای نظام جمهوری، معترضان را با گلوله پاسخ می‌دادند؛ اما نیروهای طالبان با جلیقه‌های انتحاری، معترضان را سرکوب، سپس زندان و شکنجه می‌کنند. با تمام خوف و خطر، صابره به خیابان می‌رود.

در سه‌ی سپتمبر ۲۰۲۱، تعداد زیادی از زنان و دختران معترض، از ساعت ۰۹:۰۰ صبح تا ۰۳:۰۰ پس از چاشت، در چهارراه فواره‌ی آب در نزدیکی ارگ، گردهم‌آیی اعتراضی شکل داده و شعار «تحصیل، کار، آزادی! پیش به سوی آبادی» را سر می‌دهند. صابره می‌گوید که «طالبان با زنان معترض برخورد خشن کردند. زنان را لت‌وکوب کردند. کامره عکاسان و خبرنگاران را شکستاندند. زنان معترض را تحت تعقیب قرار دادند.» این اعتراض درست زمانی شکل گرفته بود که کابینه‌ی مردانه و پشتون‌محور طالبان اعلام شده و هیچ زنی در آن حضور نداشت و وزارت امور زنان نیز، لغو و وزارت امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، جایگزین آن شده بود. به گفته‌ی صابره، بعدها برگزارکنندگان این اعتراض پراکنده شده و شماری از آن‌ها افغانستان را ترک کردند.

صابره‌ می‌گوید که برای مبارزات هدف‌مند، با جمعی از معترضان زن، «جنبش زنان عدالت‌خواه افغانستان» را تأسیس می‌کنند. در این جنبش، کسی به عنوان رهبر انتخاب نمی‌شود و تصمیم‌ها به گونه‌ی گروهی گرفته می‌شد.

در پنجم دسمبر ۲۰۲۱، طالبان یک فرمان شش‌ماده‌ای را صادر کردند که در آن بر محدودکردن آزادی‌های زنان تأکید شده بود. در واکنش به این فرمان، جنبش زنان عدالت‌خواه افغانستان، یک نشست خبری را در پل‌سرخ شهر کابل برگزار می‌کند. همین گونه، این جنبش در ۱۶ دسمبر ۲۰۲۱ در واکنش به گسترش فقر در جامعه، یک راه‌پیمایی اعتراضی را در شهرنو کابل به راه می‌اندازد که نزدیک به ۵۰ زن و دختر در آن شرکت کرده بودند. معترضان در این راه‌پیمایی، شعار «نان، کار، آزادی» را سر می‌دادند؛ البته در این راه‌پیمایی، جنبش خودجوش زنان افغانستان نیز در کنار جنبش زنان عدالت‌خواه حضور داشت که شعار «نان، کار، آزادی» را سر می‌داد. صابره می‌گوید که طالبان این راه‌پیمایی را نیز با خشونت و شلیک‌های هوایی سرکوب کردند.

جنبش زنان عدالت‌خواه افغانستان، در ادامه‌ی اعتراض‌هایش در برابر محدودیت‌های وضع‌شده از سوی طالبان، در ۲۸ دسمبر ۲۰۲۱، یک راه‌پیمایی اعتراضی را به هدف حمایت از نظامیان حکومت پیشین -که به صورت هدف‌مندانه توسط طالبان کشته می‌شدند-، در پل‌سرخ شهر کابل راه‌اندازی کرد. صابره می‌گوید: «اعتراض از لیسه‌ی حبیبیه شروع شد و تا پل‌سرخ ادامه پیدا کرد. در این جا طالبان آمدند. مظاهره‌کنندگان را سرکوب و خبرنگاران را لت‌وکوب کردند. تعدادی از خبرنگاران را در حوزه‌ی سه بردند و شدید شکنجه کردند.» پس از این رویداد، صابره برای رهایی خبرنگاران تا پیش حوزه‌ی سوم امنیتی می‌رود؛ در حالی که طالبان به او اجازه‌ی ورود به داخل حوزه را نمی‌دهند اما در همان لحظه از او عکس می‌گیرند و فردای آن روز، از دختران ایست بازرسی «انچی» برای شناسایی او کمک می‌خواهند.

معترضان، هنگامی که از حوزه‌ی سوم امنیتی، به سمت پل‌سرخ می‌روند، نیروهای ویژه‌ی طالبان نیز، به دنبال شان راه می‌افتند و آن‌ها را محاصره می‌کنند. این نیروها، معترضان را تهدید می‌کنند و فحش می‌دهند تا دیگر چنین اقدامی را روی دست نگیرند. صابره می‌گوید: «تصمیم داشتند که معترضان را بازداشت کنند. به دختران گفتیم که باید همه فرار کنند. پراکنده شوند. در اعتراض‌ها آمادگی داشتیم. بوت‌های راحت می‌پوشیدیم. همیشه دو چادر داشتیم تا با تبدیل آن، چهره‌های ما عوض شود. شناسایی نشویم. همیشه چادرهای اضافی داشتیم.»

صابره می‌گوید که شمار زیادی از دختران معترض و اعضای جنبش زنان عدالت‌خواه، توسط طالبان بازداشت و زندانی شدند.

معترضان، برای بازپس‌گیری حقوق شان، هم‌چنان به اعتراض ادامه می‌دهند؛ در حالی که هر چند روز در میان، فرمان محدودکننده‌ی دیگری از سوی طالبان بر زنان وضع می‌شد. در هفت جنوری ۲۰۲۲، دختران معترض با پوشیدن لباس مردانه در خانه‌ی صابره اکبری برنامه‌ی اعتراضی راه انداختند. این اعتراض، در واکنش به فرمانی بود که در آن، به زنان دستور داده شده که بدون محرم نباید از خانه بیرون شوند.

وقتی صبر صابره و دوستانش در برابر محدودیت‌های وضع‌شده از سوی طالبان به سر می‌رسد و چاره‌ای هم در برابر شان نمی‌بینند، به دیوارنویسی رو می‌آورند. آن‌ها در نُهم جنوری ۲۰۲۲، دیوارنویسی اعتراضی را آغاز می‌کنند. «در آن زمان اعتراضات سخت شده بود. اگر خاموش می‌نشستیم، طالبان جسورتر می‌شدند. خواستیم از این طریق هم به مردم آگاهی بدهیم، هم اعتراض و خواست‌های زنان را مطرح کنیم.» صابره و دوستانش، شب‌ها دو تا سه نفر از خانه بیرون می‌زنند و شعار «نان، کار، آزادی»، «قانون ضدزن باید لغو شود» و «زنان، طالبان را به رسمیت نمی‌شناسند» را روی دیوارهای شهر می‌نویسند.

صابره و هم‌رزمانش، در ۱۶ جنوری ۲۰۲۲، در واکنش به کشته‌شدن زینب عبدالهی در دشت‌برچی، ناپدیدبودن عالیه عزیزی و دخترانی که در بلخ تیرباران شدند، در نزدیک دانشگاه کابل یک گردهم‌آیی اعتراضی شکل می‌دهند. طالبان اما با پاشیدن سپری مرچ به سروصورت معترضان و شلیک‌های هوایی آن‌ها را سرکوب می‌کنند. به گفته‌ی صابره، طالبان، با خود شوک برقی آورده بوند و هم‌چنان می‌کوشیدند که دختران را با رنجر زیر بگیرند.

صابره و معترضان زن، در ۱۷جنوری همین سال، برای این که مخالفت شان را در برابر ازدواج‌های اجباری بروز دهند، تیاتری را اجرا می‌کنند. در جریان ستیز و سرگردانی، در ۱۹ جنوری ۲۰۲۲، طالبان بار دیگر بازداشت معترضان دختر را از سر می‌گیرند؛ آن‌ها را از خانه‌ها و خیابان‌ها بازداشت می‌کنند.

وقتی روند بازداشت‌ معترضان زن از سوی طالبان آغاز شد، نهادهایی که در انتقال زنان کار می‌کردند، می‌کوشیدند تا زمان انتقال آن‌ها به بیرون از افغانستان‌، معترضان را در جای امنی نگه‌داری کنند. صابره می‌گوید که او با تعدادی از معترضان زن و دختر در ۲۵ جنوری ۲۰۲۲ به خانه‌ی امنی در شهرنو کابل منتقل می‌شوند. صابره، ۲۸ روز در خانه‌ی امن‌ می‌ماند. او، می‌گوید که نهاد دیگری که در انتقال زنان فعالیت داشت، تعدادی از این زنان را به خانه‌ی امن دیگر در ساحه‌ی شیرپور کابل منتقل می‌کند. پس از آن، طالبان، ۲۹ دختر و خانم را با اعضای خانواده‌ی شان از این خانه‌ی امن بازداشت و زندانی کردند. در این جمع، خواهر صابره به نام فریضه با شوهرش و تعدادی از هم‌رزمانش نیز حضور داشتند؛ اما بیش‌تر بازداشت‌شدگان اعضای جنبش زنان عدالت‌خواه افغانستان بودند.
به صابره از طرف نهادهای مرتبط با تخلیه‌ی زنان، تماس گرفته می‌شود که با دختران و زنانی که از خانه‌ی امن بازداشت شده اند، تماس نگیرند و به تماس شان نیز پاسخ ندهند؛ زیرا ممکن است گوشی هم‌راه آن‌ها دست طالبان باشد. معترضانی که هنوز بازداشت نشده بودند، گه‌گاهی از طریق «سگنال» از هم‌دیگر احوال می‌گرفتند. در این وقت، صابره، به خواهرش فریضه و برخی دوستانش پیام می‌گذارد؛ اما هیچ کدام جواب نمی‌دهد. آخرین بار به هدا خموش پیام می‌گذارد و او در جواب، به صابره می‌گوید که همه دختران بازداشت و زندانی شده اند. در این زمان، صابره صدایی که نهاد مرتبط به تخلیه‌ی زنان نیز برایش فرستاده بود را گوش می‌دهد که گفته بود دختران زندانی شده است؛ چیزی که باعث می‌شود او زیر فشار روانی بیش‌تری قرار بگیرد.

نهادی که برای صابره و دیگر دختران، مکان امن فراهم کرده بود، او را زودتر به جای دیگری در خیرخانه‌ی شهر کابل منتقل می‌کند و صابره دو شب را آن جا می‌ماند؛ اما طالبان از وجود این مکان نیز آگاه می‌شوند و نیروهای استخبارات این گروه، یک روز از صبح تا شام، آن جا را زیر نظارت می‌گیرند تا معترضان را بازداشت کنند.

در دو روزی که صابره در خانه‌ی امنی در خیرخانه‌ به سر می‌برد، ویدیوی اعتراف اجباری معترضان زن رسانه‌ای می‌شود. طالبان، از هر کدام آن‌ها اعتراف گرفته و به قید ضمانت آن‌ها را آزاد می‌کنند. زمانی را که معترضان زن در زندان سپری می‌کنند، با فشارهای جسمی و روانی زیادی روبه‌رو می‌شوند که آن‌ها را در حالت بدی قرار می‌دهد؛ طوری که فریضه، خواهر صابره مدتی را که در زندان طالبان بوده، به دلیل ترس از وضعیتی که در آن قرار گرفته بود، کودکی را که آبستن بود، از دست می‌دهد.

صابره، از خانه‌ی امنی که در آن به هدف انتقال به بیرون از کشور، پناه گرفته بود، راهی برای بیرون‌شدن نمی‌یابد و جای دیگری برای پناه‌گاه جست‌وجو می‌کند. «صاحب‌خانه ما هم خبر شده بود و از ترس طالبان، نمی‌گذاشت که آن جا بر گردیم؛ زیرا ما در این خانه برنامه گرفته بودیم. خانه ما بین حوزه ۱۳ و پسته‌ی انچی بود.» طالبان برای بازداشت‌کردن صابره، به خانه‌ی آن‌ها رفته و برادرشوهرش را به حوزه‌ی ۱۳ امنیتی می‌برند. او، پس یک روز بودن در بازداشت‌گاه، آزاد می‌شود. در این روزها، کابل برای صابره آن قدر کوچک می‌شود که هیچ مکانی برای پناه‌گرفتن نمی‌یابد، تا از بازداشت‌شدن در امان باشد. بستگان صابره نیز از ترس طالبان، به او و خانواده‌اش به خانه‌ی شان راه نمی‌دادند. «یک هفته در خانه خواهرشوهرم بودیم. در این زمان فریضه، خواهرم از زندان آزاد شده بود.» حالا که کابل به صابره پناه نمی‌دهد، او و خانواده‌اش تصمیم می‌گیرند که از وطن بیرون شوند. آن‌ها، در ۳مارچ ۲۰۲۲ از گذرگاه مرزی سپین‌بولدک در کندهار، می‌خواهند به پاکستان بروند؛ اما هنگامی که نیروهای مرزی، با دیدن شناس‌نامه‌های آن‌ها، می‌فهمند که هزاره استند، مانع رفتن شان به آن سوی مرز می‌شوند. بار دوم، صابره و خانواده‌اش خود را سید معرفی می‌کنند و صابره برای این که خودش را بیمار نشان بدهد، روی کراچی از مرز رد می‌شود. صابره یک ماه را در کویته‌ی پاکستان سپری می‌کند و پس از آن، از مسیر کراچی، به اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان می‌رود.

رنجی که صابره از محدودیت‌های وضع‌شده روی زنان، متحمل می‌شود، او را واداشته که در پاکستان نیز آرام ننشسته و با هم‌رزمانش روی ادامه‌ی مبارزات جنبش زنان عدالت‌خواه افغانستان، کار کند. در رأی‌گیری‌ای که در ۳۱ دسمبر ۲۰۲۲ میان ۶۰ عضو جنبش زنان عدالت‌خواه افغانستان برگزار شد، صابره به رهبری این جنبش انتخاب شد؛ اما اعضای جنبش مثل گذشته، تصمیم می‌گیرند که کمیته‌ی رهبری بسازند و گروهی کار کنند و صابره نیز، عضو تصمیم‌گیرنده‌ی کمیته‌ی رهبری زنان عدالت‌خواه افغانستان است.