حقوق بشردوستانه بین‌المللی مجموعه قواعدی است که ناظر بر حمایت از برخی گروه‌ها، اشخاص و اموال بوده و حمله علیه آنها را چه در زمان صلح و چه در زمان درگیری‌های مسلحانه، اعم از بین‌المللی و غیر بین‌المللی، منع می‌کند. به عبارت دیگر، حقوق بشردوستانه بین‌المللی به مجموعه‌ای از کنوانسیون‌هایی که از سال ۱۸۶۴ تا سال ۲۰۱۳، در مورد وضع قوانین و محدودیت بر روش‌ها و ابزارهای جنگ که اکثرا در ژنو و لاهه به تصویب رسیده است اشاره دارد. مهمترین این کنوانسیون‌ها در سال‌های ۱۸۶۴(کنوانسیون ژنو برای بهبود شرایط مجروحین جنگی)، ۱۹۰۷(کنوانسیون لاهه در مورد رعایت قوانین و مقررات عرفی جنگ)، ۱۹۲۹(کنوانسیون ژنو در مورد نحوه رفتار با اسرای جنگی)، ۱۹۴۹(چهار کنوانسیون ژنو در مورد مجروحین، کشتی شکستگان، اسرای جنگی و حمایت از غیر نظامیان)، ۱۹۵۴(کنوانسیون لاهه برای حمایت از اموال فرهنگی)، ۱۹۷۲(کنوانسیون ممنوعیت توسعه سلاح‌های میکروبی)، ۱۹۷۶(کنوانسیون ممنوعیت استفاده نظامی از تکنیک‌های تغییر دهنده محیط زیست)، ۱۹۷۷(پروتکل‌های الحاقی حمایت از قربانیان درگیری)، ۱۹۸۰(کنوانسیون سلاح‌های متعارف خاص)، ۱۹۹۷(کنوانسیون ممنوعیت استفاده از مین ضد نفر)، ۱۹۹۸(قانون رم در خصوص دادگاه بین‌المللی جنایات جنگی)، ۱۹۹۹(پروتکل دوم کنوانسیون لاهه ۱۹۵۴ در زمینه حمایت از اموال فرهنگی)، ۲۰۰۳(پروتکل چهارم در باره مهمات منفجر ناشده)، ۲۰۰۸(کنوانسیون بمب‌های خوشه‌ای)، و ۲۰۱۳(معاهده تجارت سلاح) به تصویب رسیده است. تخلف از این قوانین برای طرف‌های درگیر مسلحانه، نقض حقوق بشردوستانه بین‌المللی و جنایت جنگی شمرده می‌شود.
بر اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه اگر عملکرد طالبان در حمله‌های اخیر به افغانستان را بررسی کنیم، موارد نقض حقوق بشردوستانه از سوی این گروه به تکرار قابل مشاهده است. به طور کلی، جنایت‌های جنگی و جنایت‌های علیه بشریت صورت گرفته از سوی طالبان را می‌توانیم از نظر ابزار مورد استفاده و از نظر روش مورد استفاده در جنگ مورد بررسی قرار دهیم.
۱ ) از نظر ابزار: بر اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه، طرف‌های درگیر، در استفاده از ابزارهای جنگی محدودیت دارند و آنها نمی‌توانند از سلاح‌های که منجر به کشتار و آسیب غیرنظامیان می‌شود، استفاده کنند. استفاده از مین‌های ضد نفر، بمب‌های کنارجاده و بمب‌های انتحاری به هیچ وجه از نظر حقوق بین‌الملل، جواز ندارد و غیر قانونی است. کنوانسیون منع استفاده، نگهداری، تولید و انتقال مین‌های ضد نفر و امحای آنها (۱۹۹۷)، تصریح می‌دارد که طرف‌های جنگ، تحت هیچ شرایطی نباید از مین‌های ضدنفر استفاده، تولید، نگهداری، انتقال و یا در انجام این کارها به کسی کمک کنند. همچنین کنوانسیون بمب‌های خوشه‌ای (۲۰۰۸)، استفاده، تولید، نگهداری و انتقال بمب‌های خوشه‌ای مانند؛ بمب، خمپاره، راکت و … که حجم زیادی مهمات انفجاری کوچکتر را آزاد می‌کنند، منع می‌کند.
گروه طالبان در طول بیش از ۲۵ سال جنگ در افغانستان همواره از سلاح‌های غیر مجاز استفاده کرده است. استفاده از بمب‌های کنار جاده‌ای، بمب‌های کارگزاری شده در بازارها و مناطق پرجمعیت، واسکت‌های انتحاری و استفاده از راکت در مناطق مسکونی همه از سلاح‌های غیر مجاز در حقوق بین‌المللی است. گزارش‌های سالانه یوناما در مورد تلفات افراد غیرنظامی نشان می‌دهد که در منازعات مسلحانه کشور سالانه به طور اوسط حدود ۱۰۰۰۰ هزار نفر کشته و زخمی می‌شوند. ارقام یوناما نشان می‌دهد که از سال ۲۰۰۹ تا کنون بیشتر از ۱۰۸۰۰۰ (۳۷۹۵۸ کشته و ۶۸۷۳۸ زخمی) نفر افراد غیر نظامی در افغانستان کشته و زخمی شده‌اند. در میان قربانیان افراد ملکی تعداد زیادی از زنان و کودکان نیز شامل اند. به طور نمونه حدود ۴۳ درصد قربانیان سال ۲۰۲۰ را زنان و حدود ۳۰ درصد قربانیان را کودکان تشکیل می‌دهد.
بر اساس گزارش سالانه یوناما (۲۰۲۱)، حدود ۳۳ (۲ زن و ۳۱ مرد) خبرنگار و کارمندان رسانه ها و حدود ۳۲ (۲ زن و ۳۰ مرد) نفر از مدافعین حقوق بشر در افغانستان به قتل رسیده است. یوناما تصریح می دارد که اغلب حملات بعد از آغاز گفتگوهای مذاکرات صلح و به صورت هدفمند صورت گرفته است.
گزارش‌های یوناما نشان می‌دهد که اکثر قربانیان ملکی در اثر ماین‌های کنار جاده‌ای، حملات انتحاری، جنگ‌های زمینی و قتل‌های هدفمند صورت گرفته است. به عنوان نمونه در سال ۲۰۲۰، جنگ‌های زمینی ۳۶ درصد، مواد انفجاری و ماین کنارجاده ۲۶ درصد، مواد انفجاری انتحاری ۸٫۵ درصد، قتل‌های هدفمند ۱۴ درصد، حملات هوایی ۸ درصد، ماین‌های باقی مانده ۴٫۵ درصد و سایر ابزارها ۳ درصد، در تلفات افراد غیر نظامی نقش داشته است. آمار نشان می‌دهد که بیشتر تلفات در جنگ‌های زمینی، ماین‌های جاسازی شده در کنار جاده‌ها، حملات انتحاری و هدفمند که همه از سوی طالبان برنامه‌ریزی می‌شود، صورت گرفته است.
۲ ) از نظر روش: به موجب حقوق بین‌المللی بشردوستانه و معاهدات بین‌المللی، تعداد از روش‌های جنگی ممنوع هستند و طرف‌های درگیر در زمان جنگ مجاز به استفاده‌ای از آن نیستند. امان ندادن، چپاول، گرسنگی دادن، نقض عهد و تجاوز از جمله روش‌های غیرقانونی جنگ به شمار می‌روند. کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو(۱۹۴۹)، تأکید می‌کند که: ۱) مجروحان و بیماران نیروهای مسلح، ۲) کشتی شکستگان نیروهای مسلح در دریا، ۳) اسرای جنگی و ۴) غیرنظامیان مورد حمایت حقوق بشردوستانه قرار دارند و طرف‌های جنگ مکلف هستند که از آنها حفاظت و حمایت نمایند.
بر اساس قواعد مذکور، باید به نیروهای دشمن فرصت تسلیم شدن و به اسارت گرفته شدن داده شود و با سربازان مجروح با احترام برخورد شده و از آنها حمایت و نگهداری صورت گیرد. چپاول و مصادره اجباری اموال شخصی دشمن توسط نیروهای مهاجم ممنوع است. به همین ترتیب، در محاصره قرار دادن شهرها و روستاها و بستن راه‌های مواصلاتی که در نتیجه آن ورود مواد ضروری به جمعیت‌های غیرنظامی قطع گردد، به عنوان یک روش جنگی ممنوع است. حمله به تأسیسات عام المنفعه، تخریب و انهدام اهدافی که برای بقای غیرنظامیان ضروری است نیز ممنوع می‌باشند. کشتن، اسیر کردن، یا صدمه زدن به دشمن با توسل به پیمان شکنی ممنوع است. ماده ۳۷ پروتکل اول الحاقی، در مورد نقض عهد بیان می‌کند که «سوء استفاده از اعتماد دشمن بطوری که او باور کند، به موجب قوانین حقوق بین‌الملل که در مورد درگیری‌های مسلحانه صدق می‌کنند، تحت حمایت است، خیانت کردن به این اعتماد جنایت است».
در حملات اخیر نیروهای طالبان بر ولسوالی‌ها و شهرها مشاهده می‌شود که اکثریت موارد فوق در حقوق بین‌الملل بشردوستانه نقض شده است. گزارش‌های کمیسیون حقوق بشر افغانستان، ملل‌متحد، سفارت‌های کشورهای خارجی، حکومت و رسانه‌های ملی و بین‌المللی بیانگر آن است که جنایت‌های بی‌شماری در سراسر کشور از سوی طالبان صورت گرفته است. کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان گزارش داده است که در ولسوالی اسپین بولدک حدود ۱۰۰ نفر و در مالستان حدود ۴۰ نفر از افراد ملکی، توسط گروه طالبان نخست از خانه‌های شان بیرون و بعد تیرباران شده است. قبل از این در ماه حمل حدود ۴ نفر که مسافرین غیرنظامی بودند، از سوی نیروهای طالبان در ولایت غور، از موتر پیاده و تیرباران شدند. همچنین خبرگذاری رویترز از ولایت فاریاب گزارش داده بود که حدود ۲۰ نفر از کماندوهای دولت بعد از اسیر شدن توسط طالبان به شکل بیرحمانه‌ای تیرباران شده است. خاشه یک نظامی دیگر بود که توسط طالبان در ولایت کندهار دستگیر و بعد از تحقیر و شکنجه به قتل رسید. قتل و شکنجه طالبان در افغانستان تنها شامل افراد نظامی نمی‌شود، بلکه گزارش‌های رسیده نشان می‌دهد، تعداد زیادی از افراد ملکی نیز از سوی گروه طالبان پس از شکنجه به قتل رسیده است.
طالبان در موافقتنامه ۲۹ فبروری ۲۰۲۰، با آمریکا تعهد کرده بود که حملات خود را کاهش داده و بالای شهرها حمله نمی‌کند. اما اکنون برخلاف آن تعهدات حملات خود را بالای شهرهای بزرگ افزایش داده و در پی تسخیر کشور از طریق حملات نظامی است. همچنین سفارت آمریکا روز چهارشنبه ۱۳ اسد اعلان کرد که «گروه طالبان به نیروهای دفاعی افغان وعده می‌دهند که بعد از تسلیم شدن به آنها آسیب نمی‌رسانند، درحالیکه این نیروها شب هنگام مفقود می‌شوند و بیوه‌های آنها به نکاح اجباری با جنگجویان طالب وادار می‌شوند». همچنین سفارت آمریکا اعلان کرده که گزارش‌هایی را دریافت کرده که طالبان ماین‌ها را در خانه‌های غیر نظامیان جابجا می‌کند و در جریان حمله بالای نیروهای افغان از آنها به عنوان سپر استفاده می‌کنند. در این موارد طالبان مرتکب ترکیب از جنایت‌های جنگی در افغانستان شده است. در حالیکه طالبان از یک سو اسرای نظامی را تیرباران می‌کنند، از سوی دیگر بیوه‌های آنان را به عنوان افراد غیرنظامی به اجبار به نکاح خود در می‌آورند.
جنایت دیگری که از سوی طالبان سر زده و به عنوان مصداق نقض حقوق بشردوستانه تشخیص داده می‌شود، تخریب تأسیسات عام المنفعه و آثار فرهنگی در کشور است. کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی گزارش داده است که گروه «طالبان با تصرف ساختمان‌های دولتی در ۲۹ ولایت کشور، ۲۶۰ ساختمان اداری را ویران و یاهم به آتش کشیده‌اند. هم چنان تجهیزات و امکانات ساختمان‌های اداری در ۱۴۹ ولسوالی کشور پس از تصرف این گروه، به غارت رفته است».
محمد قاسم وفایی زاده، سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ به تاریخ ۱۴ اسد، نیز بیان کرد که فعالیت حدود ۵۰ رسانه‌ای تصویری و صوتی در کشور به دلیل گسترش خشونت‌ها توسط گروه طالبان متوقف شده است. به همین ترتیب، سنگر نیازی سخنگوی اداره برق افغانستان در مصاحبه خود با دویچه وله (۲۴/۶/۲۰۲۱) گفت «در شش ماه گذشته ۳۰ پایه برق از سوی دشمنان روشنایی توسط مواد انفجاری تخریب شده‌اند که با تخریب این پایه‌های برق میلیون‌ها افغانی به این اداره خسارت وارد شده است». همچنین بر بنیاد آمارهای اداره تنظیم خدمات مخابراتی، در حالیکه سال گذشته ۳۰۱ آنتن مخابراتی با ارزش ۱۷ ملیون دالر در کشور تخریب شده بودند، در سه ماه اول سال ۱۴۰۰، به تعداد ۲۸ آنتن مخابراتی در بخش های ناامن کشور تخریب و ۲۳ آنتن دیگر زیان جدی دیده اند.
آمارهای فوق‌الذکر نشانگر این است که طالبان در استفاده از ابزار جنگ و از نظر روش جنگ، مرتکب جنایت جنگی چند بعدی در افغانستان شده است. استفاده از سلاح‌ها و روش‌هایی که از نظر حقوق بشردوستانه ممنوع شده‌اند، به صورتی مکرر از سوی طالبان در سراسر کشور استفاده شده است. این موضوع بیانگر آن است که طالبان به هیچ کدام از ارزش‌های انسانی و حقوق بشردوستانه پابند نیستند. آنان به علاوه اینکه عده زیادی از نیروهای نظامی را بعد از اسارت به صورت جمعی به قتل رسانیده اند، با خانواده‌های آنان نیز رفتار مغایر ارزش‌های انسانی داشته‌اند. غیرنظامیان، تأسیسات عام‌المنفعه و فرهنگی، هیچ کدام در عملیات گروه طالبان سالم نمانده‌اند. جنایت‌های طالبان با هیچ کدام از چهارچوب‌های انسانی و حقوق بین‌المللی بشردوستانه همخوانی ندارد و آنان به هیچ مخلوقی خدایی، صنعت انسانی و دست‌آورد بشری احترام قایل نبوده و لبه تیز تیغ جهل و توحش طالب همه آنان را از یکسر درو می‌کند.
نظر بدهید