آموزش‌وپرورش، از مهم‌ترن نهادها در افغانستان بود که در ۲۰ سال حاکمیت جمهوری بیش‌ترین پیش‌رفت را تجربه کرد؛ اما پس از تسلط طالبان، بیش‌ترین آسیب را متحمل شد. فرار کدرهای علمی از کشور، محروم‌کردن زنان و دختران از آموزش، تغییر نصاب آموزشی در مکاتب و دانشگاه‌ها و ده‌ها محدودیت سلیقه‌ای و غیررسمی دیگر در دو سال گذشته، به سکتور آموزش‌وپرورش آسیب زیادی وارد کرده است. افزون بر این، حمله‌های تروریستی متعدد بر آموزشگاه‌ها به ویژه در مناطق هزاره‌نشین که از دانش‌آموز دختر و پسر کم‌تر از ۱۸ سال صدها قربانی گرفت، از دیگر آسیب‌های جبران‌ناپذیری بود که بخش آموزش‌وپرورش کشور را متأثر کرد.
با این حال، معدود نهادها و آموزشگاه‌هایی که با وجود متحمل‌شدن زیان‌های مالی و کم‌بود نیروهای مسلکی به فعالیت خود ادامه داده اند، اکنون از محدودیت‌ها، مالیات سنگین و برخوردهای غیرمسلکی طالبان رنج می‌برد. یکی از این مراکز، مرکز آموزشی کاج است که در هشتم میزان ۱۴۰۱، مورد یک حمله‌ی مرگ‌بار تروریستی قرار گرفت که در آن نزدیک به ۲۰۰ دانش‌آموز این مرکز که بیش‌تر شان دختران بودند، کشته و زخمی شدند. دانش‌آموزانی که در این حمله زخمی شده بودند و هنوز آثار جراحت را باخود داشتند، در کانکور شرکت کردند و با گرفتن امتیازهای عالی به بهترین دانشگاه‌های افغانستان راه یافتند.
پس از یک سال از حمله‌ی مرگ‌بار بر مرکز آموزشی کاج در دشت‌برچی کابل، هفته‌نامه جاده‌ی ابریشم، سراغ این مرکز را گرفته و از وضعیت درسی و آن چه در آن جریان دارد، از مسئولان آن پرسیده است. مرکز آموزشی کاج با وجود آسیب‌ها و محدودیت‌های آموزشی پس از حمله‌ی تروریستی سال گذشته، به فعالیت خود ادامه داده و حتا به گسترش شعبه‌های آموزشی و ایجاد کتاب‌خانه نیز اقدام کرده است.
نجیب‌الله نجیب، یکی از مسئولان آموزشگاه کاج، به جاده‌ی ابریشم، می‌گوید که در مجموع از سه شعبه‌ی این مرکز آموزشی در شهر کابل، بیش‌تر از هزار و ۲۰۰ دانش‌آموز در کانکور ۱۴۰۲، اشتراک کردند. هم‌چنان از شعبه‌های پروان، بامیان، دایکندی و غزنی این مرکز آموزشی، دانش‌آموزان زیادی در کانکور سال روان اشتراک کرده اند که آمار دقیق آن در دست نیست. بر اساس نتایج اولیه‌ی کانکور، دوم‌نمره‌ی عمومی این آزمون سراسری نیز، دانش‌آموزی به نام عباس، فرزند عبدالغنی از مرکز آموزشی کاج است. همچنین نزدیک به ۳۰۰ دانش‌آموز این مرکز، در کانکور سال روان، بیش‌تر از ۳۰۰ امتیاز را از مجموع ۳۶۰ امتیاز به دست آورده اند.
مرکز آموزشی کاج در دو بخش آمادگی کانکور و آموزش زبان انگلیسی در کابل، پروان، بامیان، دایکندی و غزنی فعالیت دارد. پس از ممنوع‌شدن آموزش دختران بالاتر از صنف ششم، آموزشگاه‌ها بیش‌تر از پنجاه درصد دانش‌آموزان خود را از دست داده اند. آقای نجیب در باره‌ی پیامدهای منفی منع آموزش دختران بر مرکز آموزشی کاج، می‌گوید: «در مرکز آموزشی کاج تا قبل از اعلام این تصمیم، در حدود ۵۰ تا ۵۵ درصد دانش‌آموزان را دختران تشکیل می‌داد که بعد از عملی‌شدن این تصمیم، ما بیش‌تر از نصف دانش‌آموزان خود را از دست دادیم.»
در سوی دیگر، منع آموزش دختران، روی انگیزه‌ی درسی دانش‌آموزان پسر نیز تأثیر منفی گذاشته است. آقای نجیب، در این باره می‌گوید: «طی دو سال اخیر، حالا به طور دقیق گفته نمی‌توانم که به دلیل تغییر نظام سیاسی است یا چیز دیگر، اما انگیزه‌ی دانش‌آموزان به آموزش به طور کلی کم شده است. مراکز آموزشی در حال حاضر، مقدار دانش‌آموز قبلی خود از طبقه ذکور را نیز ندارند.»
منع آموزش دختران و هم‌زمان کاهش دانش‌آموزان پسر در مرکزهای آموزشی، باعث شده که شماری از آموزشگاه‌ها، بعضی از شعبه‌های خود را تعطیل کنند. آقای نجیب نیز در این باره می‌گوید: «به صورت مشخص یک شعبه ما در کابل به دلیل نبود دانش‌آموز تعطیل شد و همچنین در بخش استادان نیز، با توجه به کاهش دانش‌آموزان به همان تناسب ما استادان خود را نیز کم کردیم. با این حال، ما در سال جاری یک شعبه‌ی جدید را در کارته نو ایجاد کردیم که فعلاً تعداد دانش‌آموزان آن رضایت‌بخش است.»
محدودیت‌های آموزشی و شرایط نامناسب برای فراگیری تحصیل در افغانستان، بسیاری از دانش‌آموزان را علاقه‌مند تحصیل در خارج کرده و شماری زیادی از آن‌ها پس از فراگیری زبان انگلیسی، به ثبت نام در بورسیه‌های تحصیلی به بیرون از کشور روی آورده اند. آقای نجیب در مورد تعداد دانش‌آموزان کاج که از کشورهای خارجی بورسیه گرفته اند، می‌گوید: «در سال ۱۴۰۱، ما در حدود ۲۰ الی ۲۵ نفر کامیاب در بورسیه ترکیه داشتیم. تعداد از این دانش‌آموزان که فعلاً در ترکیه تحصیل می‌کنند، حتا در بخش راهنمایی ثبت نام بورسیه‌های ترکیه، از طریق شبکه‌های اجتماعی به دیگر دانش‌آموزان نیز کمک می‌کنند که بورسیه به دست آورند.»
او، می‌افزاید که در میان دانش‌آموزان دختر در صنفی که مورد حمله‌ی تروریستی در هشت میزان سال گذشته قرار گرفته بود، نزدیک به چهل دانش‌آموز دختر، بورسیه تحصیلی دریافت کرده اند که ۲۵ تا ۳۰ تن شان، به بنگله‌دیش رفته اند و باقی آن‌ها به دلیل نداشتن پاسپورت، نتوانسته اند از افغانستان بیرون شوند. «یک تعداد دیگر از دانش‌آموزان از کشورهای دیگر نیز، بورسیه گرفته اند که ما تا هنوز از تعداد آن‌ها آمار مشخصی نداریم.»
علاقه‌مندی دانش‌آموزان به بورسیه‌های تحصیلی، نشان می‌دهد که دختران و پسران این سرزمین با وجود محدودیت‌های داخلی در جست‌وجوی راه‌های جدید برای آموزش و تحصیل استند.
کتاب‌خانه‌ی همیشه برگ‌های سبز کاج
مرکز آموزشی کاج پس از حمله‌ی مرگ‌بار تروریستی سال گذشته، یک کتاب‌خانه به نام «کتاب‌خانه همیشه برگ‌های سبز کاج» را برای یادبود از کشته‌شدگان این مرکز آموزشی ایجاد کرد. این کتاب‌خانه، به ابتکار استادان و دانش‌آموزان مرکز آموزشی کاج تأسیس شد و تعدادی از افراد فرهنگی در داخل و خارج از کشور نیز، به آن کمک مالی کرده و کتاب هدیه دادند. این کتاب‌خانه در شعبه‌ی زبان انگلیسی کاج در ساحه‌ی پل‌خشک دشت‌برچی است و حدود ۱۰ هزار جلد کتاب در بخش‌های مختلف انگلیسی، اجتماعی و ساینسی در آن وجود دارد. مسئولان مرکز آموزشی کاج، تلاش دارند که بخش کتاب‌های الکترونیک را نیز برای غنی‌سازی کتاب‌خانه به آن اضافه کنند.
ظاهر علی‌زاده، مسئول «کتاب‌خانه همیشه برگ‌های سبز کاج»، به هفته‌نامه جاده‌ی ابریشم، می‌گوید: «هدف از تأسیس این کتاب‌خانه، یادبود از شهدای دانش‌آموز کاج است که به صورت بی‌رحمانه مورد حمله‌ی تروریستی قرار گرفتند. از سویی با تأسیس کتاب‌خانه برگ‌های همیشه سبز کاج، خواستیم تا مسیر روشنایی و دانایی ادامه پیدا کند.»
او، می‌افزاید که این کتاب‌خانه روزانه از ۰۸:۰۰ صبح تا ۰۴:۰۰ عصر به روی دانش‌آموزان و عموم علاقه‌مندان کتاب باز است. با این حال، آقای علی‌زاده، می‌گوید که استفاده از کتاب‌خانه به دلیل کم‌بود امکانات، ملاحظات امنیتی و محدودیت‌هایی که در مورد جداسازی دختران و پسران وجود دارد، محدود می‌باشد و دانش‌آموزان به صورت مطلوب از آن استفاده نمی‌توانند. به گفته‌ی علی‌زاده، در میان افراد اندکی که برای مطالعه به این کتاب‌خانه می‌آیند، ۹۰ درصد شان پسران اند. او، می‌افزاید: «به دلیل محدودیت‌های وضع‌شده از سوی امارت اسلامی، دختران نمی‌توانند به صورت درست از این کتاب‌خانه استفاده کنند. ما امکانات کافی از نظر جای و کتاب در اختیار نداریم که به صورت جداگانه و به صورت دوام‌دار مطابق به دستورات امارت اسلامی در دست‌رس دختران و پسران قرار دهیم.»
محدودیت وضع‌شده از سوی طالبان برای حضور دختران در کتاب‌خانه‌ی همیشه برگ‌های سبز کاج، دختران نمی‌توانند به گونه‌ی درست از این کتاب‌خانه بهره بگیرند.
نظر بدهید