فریبا همراز
غور، در کنار دیگر محرومیت‌هایی باشندگان آن را رنج می‌دهد، از محروم‌ترین ولایت‌ها در بخش ارائه‌ی خدمات آموزشی نیز است. در دو دهه‌ی گذشته، توجه زیادی از سوی دولت برای حمایت از آموزش و بلندبردن کیفیت خدمات آموزشی در این ولایت انجام نشده است. کمک‌ها و برنامه‌های اندکی که برای ارائه‌ی خدمات آموزشی در غور اختیاص یافته بود، با فساد و اختلاس گسترده هم‌راه بود و این اختلاس، در ولسوالی لعل‌وسرجنگل، بیش‌تر از دیگر ولسوالی‌های این ولایت رواج یافته بود. در لعل‌وسرجنگل، نهادهای آموزشی برای نمایندگان پارلمان و مقام‌های محلی، به منع درآمدزادیی بدل شده بود و آن‌ها، سهم کمک‌های دولت در بخش معارف را در جهت اهداف و منافع شخصی شان استفاده کرده و از رشد سکتور آموزش‌وپرورش در لعل‌وسرجنگل پیش‌گیری کردند.
سوء‌استفاده‌ی بی‌رویه از منابع آموزشی در لعل‌وسرجنگل در دوره‌ی جمهوری، کیفیت آموزش در مکتب‌های دولتی را به شکل کم‌پیشینه‌ای پایین آورده بود. بهره‌برداری شخصی از معارف به اندازه‌ای در این ولسوالی رواج یافته بود که آموزگاران نیز، آموزگاری را مسئولیت نمی‌دانستند و با استفاده از فضای فساد شیوع‌یافته در معارف، در هفته یک روز نیز سر صنف حاضر نمی‌شدند. در بخش‌های دورافتاده‌تر لعل‌وسرجنگل، دانش‌آموزان یک یا دو ساعت پیاده راه می‌کرند و ساعت‌ها در هوای آزاد مکتب‌های بدون ساختمان، در انتظار آموزگار می‌نشستند، اما آموزگاری وجود نداشت.
کیفیت آموزش در لعل‌وسرجنگل در دو دهه‌ی گذشته، به اندازه‌ای پایین آمد که شماری از خانواده‌ها، از سر ناچاری، پسران و دختران شان را به کابل یا ولایت دیگری برای فراگیری آموزش می‌فرستاند؛ اما این امکان به دلیل ناداری به همه خانواده‌ها فراهم نبود؛ چیزی که باعث شد، شمار زیادی از خانواده‌ها از فرستادن فرزندان شان به مکتب خودداری کنند.
چالشی که دامنگیر سکتور آموزش‌وپروش لعل‌وسرجنگل شده بود، جوانی به نام عزیزالله مهدی را واداشت تا در ۲۰۱۱، یک لیسه‌ی خصوصی به نام «لیسه‌ی غیرانتفاعی رهنورد نور» را در مرکز این ولسوالی ایجاد کند. مهدی، امکان‌های بیش‌تر به ویژه پابندی آموزگاران به مقرره‌های آموزشی را در این لیسه فراهم کرد و به شکل چشم‌گیری کیفیت ارائه‌ی خدمات آموزشی را بلند برد.
لیسه‌ی رهنورد نور، در آغاز فعالیت با مشکل‌های زیاد از جمله کم‌بود منابع مالی روبه‌رو بود و با توجه به ناداری همه‌گیر در لعل‌وسرجنگل، خانواده‌های کمی، می‌توانستند فرزندان شان را به این مکتب بفرستند. شمار محدود دانش‌آموزان در نخستین سال‌های ایجاد مکتب، باعث شده بود که درآمد این مکتب اندک باشد و کرایه‌ی ساختمان و تنخواه آموزگاران، سروقت پرداخت نشود. با این حال، این لیسه در جریان چندین سال با پشتیبانی عزیزالله مهدی، تیم لیسه رهنورد نور و نهادهای که در راستای آموزش و پرورش کار می‌کنند، به فعالیت خود ادامه داد و اکنون با توجه به دست‌آوردها و اعتباری که کسب کرده، به یکی از لیسه‌های معتبر خصوصی در غور بدل شده است.
لیسه‌ی رهنورد نور، اکنون با ۱۷ آموزگار -هشت زن و نُه مرد- و ۱۷ صنف درسی فعال، به بیش‌تر از ۴۷۴ -۳۴۲ دختر و ۱۳۲ پسر- دانش‌آموز خدمات آموزشی ارائه می‌کند. این لیسه، تا اکنون نزدیک به ۷۳ دانش‌آموز را از صنف دوازده فارغ داده که در کانکور نیز امتازهای بیش‌تری را در مقایسه با فارغان دیگر مکتب‌ها به دست آورده و شماری از آن‌ها، از دانش‌گاه‌های آسیایی بورسیه‌ی تحصیلی دریافت کرده اند.
عبدالبصیر نبی‌زاده، مدیر لیسه‌ی رهنورد نور، در مورد تفاوت‌های کیفی و کمی این لیسه نسبت به لیسه‌های دولتی، به جاده‌ی ابریشم می‌گوید: «مهم‌ترین تفاوت‌های لیسه‌ی غیرانتفاعی رهنورد نور با مکتب‌های دولتی، در داشتن امکانات و کیفیت آموزشی بالای آن است. لیسه‌ی رهنورد نور دارای تعمیر مناسب و امکاناتی چون صنوف مجهز با میز و چوکی، وای‌فای، کامپیوتر، صنوف کار عملی، ساحه سبز و کتاب‌خانه می‌باشد.» نبی‌زاده، همچنان می‌گوید که بیش‌تر آموزگان لیسه‌ی رهنورد نور، در مضمون‌هایی که تدریس می‌کنند تخصص دارند.
نصرت‌الله، دانش‌آموز صنف دهم در لیسه‌ی رهنورد نور، به جاده‌ی ابریشم، می‌گوید: «لیسه‌ی رهنورد برنامه‌های بسیار عالی دارد؛ مانند برنامه صبح‌گاهی که شامل شعر و سرودخوانی، دکلمه، مقاله و سخنوری می‌شود. برنامه‌ی امتحان‌های دوره‌ای دارد که هر هفته در آن شرکت می‌کنیم، تا رقابت صورت گیرد و ما درس‌ها را خوب یاد بگیریم.»
مسئولان لیسه‌ی رهنورد همچنین با برگزاری جلسه‌های هفتگی با والدین دانش‌آموزان، مشکل‌های دانش‌آموزان را با آن‌ها در میان گذاشته و به نظریات و پیشنهادهای آن‌ها برای بهبود کیفیت آموزش گوش می‌دهند. به گفته‌ی مدیر این لیسه، این جلسه‌ها، در ارتقای کیفیت آموزش نقش مهمی دارد.
با این همه، پس از فروپاشی جمهوری و گسترش ناداری، لیسه‌ی رهنورد نور نیز با مشکل مالی روبه‌رو شده است. نبی‌زاده می‌گوید: «فقر مردم، بالای لیسه‌ی رهنورد نور نیز تأثیر داشته است. در این روزها خانواده‌های بیش‌تری برای کاهش فیس پسران شان به اداره‌ی مکتب مراجعه می‌کنند. بودجه‌ی لیسه‌ی رهنورد نور متکی به فیس دانش‌آموزان است.» به گفته‌ی نبی‌زاده، از آن جا که درآمد شمار زیادی از خانواده‌ها در به کار زنان وابسته است، ممنوعیت کار زنان در نزدیک به دو سال گذشته، باعث شده که شمار دانش‌آموزگان لیسه‌ی رهنورد کاهش پیدا کند. در سوی دیگر، بازداشتن دانش‌آموزان دختر بالاتر از صنف ششم از آموزش، باعث شده که این مکتب، نزدیک به ۵۰ درصد دانش‌آموزان خود را از دست بدهد و به مشکل مالی آن افزوده شود.
حنانه فایق، دانش‌آموز صنف ششم در لیسه‌ی رهنورد نور، می‌گوید: «من با نظم و سروقت به صنف حاضر می‌شوم و آرزو دارم که مکتب را تمام کنم، دانش‌گاه بروم و در آینده یک داکتر شوم تا بتوانم مصدر خدمت در جامعه خود شوم.» حنانه و سایر دانش‌آموزان که تا صنف ششم در لیسه‌ی رهنورد نور درس می‌خوانند، انگیزه، هدف و علاقه‌ی زیادی برای فراگیری آموزش دارند؛ اما وزارت معارف طالبان، آن‌ها را واداشته که در فکر رفتن به صنف هفتم نباشند.
همچنان لیسه‌ی رهنورد نور برای ۲۰۰ دانش‌آموز دختر و پسر، زمینه‌ی آموزش رایگان را فراهم کرده است که آنان شامل کودکان بی‌سرپرست، کودکان خانواده‌های بی‌بضاعت و نیز کسانی که از آموزش بازمانده‌اند، می‌شود.
کتاب‌خانه‌ی دهکده
در ساختمان لیسه‌ی رهنورد نور، یک کتاب‌خانه‌ی مجهز به نام کتاب‌خانه‌ی «دهکده» نیز تأسیس شده که نزدیک به هفت هزار جلد کتاب در بخش‌های ادبیات، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد و علوم دینی را در خود جای داده است. این کتاب‌خانه در ۱۳۹۷، به دنبال راه‌اندازی یک کارزار گردآوری کتاب در شبکه‌های اجتماعی توسط شماری از جوانان و فرهنگیان فعال لعل‌وسرجنگل، ایجاد شد.
غلام‌علی ابراهیمی، مسئول کتاب‌خانه‌ی دهکده، در گفت‌وگویی با جاده‌ی ابریشم، می‌گوید: «کتاب‌خانه‌ی دهکده هر روز از ۰۸:۰۰ صبح تا ۰۴:۰۰ پس از چاشت، به باشندگان لعل‌وسرجنگ خدمات ارائه می‌کند. مراجعه‌کنندگان، می‌توانند کتاب را در کتاب‌خانه مطالعه کنند یا به طور امانت کتاب را با خود ببرند و بعد از مطالعه برگردانند.» به گفته‌ی او، در این کتاب‌خانه روزانه ۱۰تا ۱۵ نفر برای مطالعه و بردن کتاب مراجعه می‌کنند.
جاوید اخلاقی، دانش‌آموز صنف یازدهم که برای خواندن کتاب به کتاب‌خانه‌ی دهکده آمده، به جاده‌ی ابریشم می‌گوید: «کتاب‌خانه‌ی دهکده برای من جایی برای ظرفیت‌سازی است. من روزهایی که وقت داشته باشم، به این جا می‌آیم و کتاب مطالعه می‌کنم. در هر ماه حدود سه کتاب از کتاب‌خانه با خودم به خانه می‌برم و بعد از مطالعه برمی‌گردانم.» جاوید که بیش‌تر کتاب‌های تاریخی را مطالعه می‌کند، بر این باور است که «مطالعه ذهن را باز می‌کند» و با مطالعه‌ی زیاد، می‌توان راه درست را در زندگی انتخاب کرد.
کتاب‌خانه‌ی دهکده، برای ترویج کتاب‌خوانی، رقابت‌های قصه‌خوانی برای کودکان و همچنین رقابت‌های کتاب‌خوانی، نقاشی و فعالیت‌های فرهنگی را در مکتب‌های دوردست ولسوالی لعل‌وسرجنگل برگزار می‌کند که برای یک دوره‌ی کوتاه، کتاب‌ها به دانش‌آموزان و کودکان توزیع و سپس گردآوری می‌کند. به گفته‌ی مسئول این کتاب‌خانه، بیش‌تر مراجعه‌کنندگان و اشتراک‌کنندگان در رقابت‌های کتاب‌خوانی، دانش‌آموزان و دانش‌جویان دختر و پسر استند.
با بازگشت طالبان به قدرت، بیش‌تر مکتب‌های خصوصی به دلیل بازداشتن دانش‌آموزان دختر بالاتر از صنف ششم از آموزش به مشکل مالی خورده و همین گونه، علاقه به کتاب‌خوانی نیز در شهروندان به شکل کم‌پیشینه‌ای کاهش یافته است؛ تا جایی که بیش‌تر از ۵۰ درصد نشریه‌های کتاب افغانستان، به دلیل فروش‌نرفتن کتاب‌هایی که چاپ کرده اند، با خطر ورشکستگی روبه‌رو است.
نظر بدهید