کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان به عنوان یک نهاد ملی حقوق بشر، به تاریخ ۱۶/۳/۱۳۸۱ بر اساس فرمان رییس جمهور افغانستان و مفاد توافقنامه بن تاسیس گردید. با تصویب قانون اساسی در سال ۱۳۸۲ و تسجیل ماده ۵۸ در آن، مبنای محکم قانونی یافته و با تصویب قانون تشکیل، وظایف و صلاحیتهای کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در سال ۱۳۸۴، مبنای عمل، اهداف، صلاحیتها، وظایف و تشکیلات کمیسیون تعریف گردید.
این کمیسیون در واقع نتیجه فرایند مشورتی ملی میان فعالین حقوق بشر، اداره موقت و سازمان ملل متحد بود. کمیسیون روی موضوعات مشخص از جمله؛ توسعه یک برنامه ملی آموزش حقوق بشر، رویکردهای نظارت بر حقوق بشر، تحقیق و اقدامات اصلاحی و پیشرفت حقوق زنان، فعالیت می‌کرد. هرچند مأموریت کمیسیون حقوق بشر خیلی خطرناک بود، اما کمیسیون از حمایت کامل دولت و جامعه بینالمللی برخوردار بود. بعد از لویه جرگه، رییس جمهور کرزی، داکتر سیما سمر، وزیر سابق امور زنان، را به عنوان رییس کمیسیون حقوق بشر افغانستان تعیین کرد.
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، توسط ۹ کمیشنر که توسط رییس جمهور تعیین می‌گردید، رهبری شده و هر یک مکلف به ایفای یک دوره خدمت ۵ ساله بودند. جهت اطمینان از استقلالیت کمیسیون رییس جمهور صلاحیت برکناری کمیشنرها را پس از انتصاب آن‌ها به این سمت نداشت. رییس جمهور موظف بود تا کمیشنرها را طوری انتخاب کند که از یک جانب نمایانگر تنوع در امر قومیت، مذهب و زبان در کشور باشد و از جانب دیگر نهادهای آکادمیک و سازمانهای جامعه مدنی را نمایندگی نمایند. هیأت رهبری کمیسیون که متشکل از رییس کمیسیون و کمیشنرها میباشد مسوولیت اتخاذ پالیسیها و تصویب برنامههای راه‌بردی را به عهده داشته و در عین حال موظف‌اند تا از اجرای برنامه عمل سالانه اطمینان حاصل کنند.
کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، دارای یک دفتر مرکزی و هشت دفتر ساحوی در شهرهای کابل، هرات، مزارشریف، بامیان، گردیز، جلال آباد، کندوز و کندهار و همچنین شش دفتر ولایتی در ولایات هلمند، ارزگان، بدخشان، دایکندی، فاریاب و غور بود. همچنین کمیسیون دارای یک سیستم منظم سازماندهی، برنامهریزی، مدیریت معلومات، گزارش دهی، نظارت، ارزیابی و کنترل بود.
کمیسیون مستقل حقوق بشر، اطلاعات مربوط به نقض حقوق بشر را در یافت کرده و سپس به دولت توصیه می‌کرد تا اقدام مناسب را انجام دهد. این سازمان، در همکاری با یوناما، مأموریتهای تحقیقی را در ولایات افغانستان برای رسیدگی به مسائل حقوق بشر، نیز انجام می‌داد. همچنین اعضای کمیسیون همکاری نزدیک با کمیسیونهای قانون اساسی و کمیسیون قضایی افغانستان داشت تا اطمینان حاصل می‌گردید که اصول و استانداردهای حقوق بشر به طور مناسب در قانون اساسی و نظام قضائی در نظر گرفته شده است و یا خیر. در آغاز فعالیت این کمیسیون، یک برنامه دو ساله با حمایت سازمان ملل متحد، کشورهای کمک کننده و دو دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد در ژنو ارائه شد.
بر اساس قطعنامه ۱۲۱۲ شورای امنیت در سال ۲۰۰۳، کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان با کمک دفتر اداره عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، یوناما و UNDP همچنان با اجرای برنامه کاری خود برای ترویج و حمایت از حقوق بشر کار می‌کند. کمیسیون مشارکت فعال در نظارت و بررسی اتهامات در مورد نقض حقوق بشر داشت و هر یک از دفاتر منطقهای کمیسیون دارای کارمندان حرفهای در پنج حوزه از جمله؛ نظارت و تحقیقات، آموزش حقوق بشر، حقوق زنان، حقوق کودکان و عدالت انتقالی بود. کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، از طریق رسانهها، حقوق بشر را ترویج و نظارت می‌کرد.
بر اساس گزارش سالانه ۱۳۹۳، کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، از طریق ۷۰۹۶ رسانه مختلف از جمله؛ ۳۷۵۶ رسانه صوتی، ۲۵۲۵ رسانه تصویری، ۳۳۵ رسانه چاپی و ۴۸۰ رسانه اینترنتی، آگاهیهای حقوق بشر را نشر کرده بود. بنابراین؛ کمیسیون تا اندازه‌ای توانسته بود که اعتماد رسانهها را از طریق تهیه و نشر گزارشهای استاندارد و با توجه به اصل شفافیت و کاملا مستند، جلب نماید. این موضوع نشان دهنده بهبود و انکشاف آگاهی عمومی از وضعیت حقوق بشر در کشور بود و هم نشان دهنده جایگاه موفق برنامهها و پیامهای کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان بود.
گزارش سالانه کمیسیون فعالیتها، دستاوردها و نتایج عملی کارکردهای کمیسیون را انعکاس می‌داد و در عین حال حاوی آمار، ارقام و احصائیههای دقیقی بود و یک تصویر روشن از وضعیت عمومی حقوق بشر در افغانستان ارائه می‌داد. بنابراین؛ گزارشهای سالانه این کمیسیون، یک منبع مطمئن برای پژوهش‌گرانی بود که در حوزه حقوق بشر تحقیق می‌کرد. شهروندان افغانستان، کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان را به عنوان یگانه نهاد ملی مدافع حقوق و مرجع سالم برای دادخواهی، جهت رسیدگی به نقض و احقاق حقوق بشری خود به رسمیت میشناخت.
افزایش تعداد مراجعان دفاتر کمیسیون بیانگر اعتماد مردم نسبت به این کمیسیون بود. این اعتماد را میتوان یکی از شاخصهای عمل‌کرد مؤثر کمیسیون بر شمرد. بر اساس آمارهای گزارش سالانه این کمیسیون، در سال ۱۳۹۵، حدود ۲۵۸۳۲ نفر از جمله ۱۵۶۹۸ مرد و ۱۰۱۳۴ زن، به کمیسیون مراجعه کرده و از خدمات حقوق بشری آن استفاده کرده‌اند. کمیسیون به مراجعه کنندگان خدمات مختلف مانند؛ مشوره و راهنماییهای لازم در مورد ترویج حقوق بشر، مساعدتهای حقوقی، معرفی به خانهامن، معرفی به درمانگاه جهت تداوی، حمایت و پیگیری شکایتهای قربانیان در محاکم، توزیع کتاب و نشریات حقوق بشری، انجام می‌داد.
فعالیتهای کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، توسط برنامه استراتژیک و برنامه عمل کمیسیون تنظیم می‌گردید. از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ فعالیتها و برنامههای این کمیسیون معطوف به چهار هدف استراتژیک عمده از جمله رهبری، توسعه حقوق بشر، توانمند سازی، و حمایت و نظارت بر حقوق بشر، بوده است که در ذیل به طور مختصر هرکدام را مورد بررسی قرار میدهیم.
هدف؛ اول، رهبری
منظور از هدف رهبری، ایفای نقش رهبری کمیسیون در عرصه حقوق بشر و رهبری جریانهای حقوق بشری توسط کمیسیون در سطح کشور بود. کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، به عنوان یک نهاد حمایتگر و مدافع حقوق بشر، به صورت دوامدار به ارگانهای دولتی، جامعه مدنی و سایر سازمانهای ملی و بین المللی، با توجه به تخصص، معلومات و یافتههای پژوهشی خود؛ سفارشهای مشخصی به منظور تأمین حقوق بشر داشت. سفارشهای کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، شامل تعدیل در قوانین، توجه به وضعیت محبوسان و پرورشگاهها، رسیدگی به قضایای نقض حقوق بشر، توجه به کیفیت خدمات صحی و سایر موارد می‌گردید. در سال مالی ۱۳۹۶، کمیسیون به تعداد ۵۱۳ سفارش به نهادهای دولتی داشت که از آن جمله حدودی ۱۸۵ مورد که ۳۶ درصد کل سفارشها را تشکیل می‌داد، عملی شده بود. بر اساس گزارشهای کمیسیون حقوق بشر، فرایند تحقق سفارشهای این کمیسیون طی چند سال گذشته رو به افزایش بود.
هدف دوم؛ توسعه حقوق بشر
توسعه حقوق بشر، یکی از اهداف مهم استراتژیک دیگر کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان را تشکیل می‌داد. بر اساس این هدف کمیسیون در زمینه آگاهی دهی و آموزش افراد و مسئولان حکومتی فعالیت می‌کرد. آموزش تودههای مردم، اعضای جامعه مدنی، رهبران و بزرگان، زنان و کودکان یکی از مؤلفههای مهم توسعه و تحقق حقوق بشر به شمار میرود. در این راستا، کمیسیون فعالیتهای مؤثر مانند کارگاههای آموزشی، سیمینار علمی، دورههای آموزشی، جلسات آموزشی، نشر برنامههای رادیویی و تلویزیونی، گرامیداشت از روزهای حقوق بشری و سایر فعالیتهای اساسی را در برنامه عمل سالانه خود تعریف کرده بود که اقشار مختلف جامعه از آن مستفید می‌گردید.
به علاوه این برنامههای آموزشی، کمیسیون در زمینه درج درسهای حقوق بشر در دانشگاهها، برخی تفاهمنامههای را با وزارت تحصیلات عالی و دانشگاههای کشور انجام داده بود که بر اساس آن واحدهای درسی ویژه برای حقوق بشر در دانشگاههای کشور اختصاص داده می‌شد. همچنین گروه تحقیقاتی این کمیسیون در مورد محتویات کتابهای درسی مکاتب، کار می‌کرد تا موضوعات که جنبههای آموزشی در مغایرت با ارزشهای حقوق بشری دارد را تشخیص و به وزارت معارف جهت حذف و اصلاح آن، ارجاع دهند. در این راستا، در سال ۱۳۹۶، به تعداد ۳۷ جلد از کتابهای معارف به صورت دقیق از سوی کارشناسان کمیسیون، بررسی و مطالعه شده است.
هدف سوم؛ توانمند سازی
هدف سوم برنامه استراتژیک کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، «توانمند سازی» بود. منظور از توانمندسازی، ارتقای ظرفیت کمیسیون و توانمندسازی دولت، جامعه مدنی و سایر افراد برای توسعه حقوق بشر و حمایت از آن بوده است. بر اساس این هدف، کمیسیون برای کارمندان خود زمینه برنامههای ارتقای ظرفیت را در داخل و خارج از کشور فراهم می‌کرد و همچنین به طور دوامدار از فعالیتهای همه بخشها نظارت شده و کارهای آن ارزیابی می‌گردید. تهیه برنامه عمل و تهیه گزارش از میزان و مؤثریت تطبیق آن جزء فعالیتهای بود که در چارچوب هدف استراتژیک توانمند سازی، آماده می‌شد.
نظارت و ارزیابی، دو پروسه مهم مدیریتی است که باعث شفافیت و مؤثریت اجرای فعالیتها میشود. در این راستا، بخش نظارت، ارزیابی و گزارش دهی کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، در قالب هدف استراتژیک توانمندسازی، سفرهای ارزیابی و برنامههای نظارتی را از دفاتر ساحوی و ولایتی کمیسیون انجام می‌داد. به طور مثال در سال ۱۳۹۶، به تعداد شش دفتر مورد ارزیابی قرار گرفت و فعالیتهای دو ساله دفاتر نیز ارزیابی شده و از چگونگی اجرای برنامه عمل در سال ۱۳۹۶ نیز نظارت صورت گرفته و راهنماییهای لازم ارائه شده بود.
فعالیت دیگری که در قالب هدف استراتژیک توانمند سازی انجام می‌شد، تهیه و نشر گزارشهای سالانه بود. گزارش سالانه کمیسیون، حاوی فعالیتها و دستاوردهای کمیسیون طی یک سال مالی بود که به صورت مفصل تهیه و به زبانهای فارسی و پشتو چاپ و توزیع می‌گردید. گزارشها عمدتا به صورت تفصیلی، فعالیتهای کمیسیون را با رویکرد مبتنی بر نتیجه، تحت پوشش قرار می‌داد.
در ضمن کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، کنفرانسهای سالانه و جلسههای مشورتی را برای بازنگری برنامه عمل، با حضور اعضای رهبری، رؤسای دفاتر ساحوی و ولایتی کمیسیون، برگزار می‌کرد. در این جلسهها روی برنامه عمل و چگونگی فعالیتهای کمیسیون بحث و تبادل نظر صورت میگرفت. بخش منابع بشری کمیسیون در پایان هر سال یک ارزیابی از کارمندان خود انجام می‌داد و به این ترتیب دستاوردها، نقاط قوت و ضعف کارمندان کمیسیون مورد سنجش قرار داده می‌شد. استخدام کارمندان کمیسیون از طریق رقابت آزاد و با در نظر داشت برابری جنسیتی صورت میگرفت. سرانجام کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان به منظور ارتقای ظرفیت کارمندان خود، برنامههای کوتا مدت آموزشی را در داخل و خارج کشور برگزار می‌کرد. به طور مثال در سال ۱۳۹۵ کمیسیون حدود ۱۵ نفر از کارمندان خود را برای مدت شش روز به هندوستان فرستاد تا در دانشگاه جهانی جندل در مورد «انکشاف حقوق بشر، قانون و مدیریت» آموزش ببینند.
هدف چهارم؛ حمایت و نظارت
چهارمین هدف استراتژیک کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، «حمایت و نظارت» بود. منظور از این هدف، دادخواهی در سطوح ملی، منطقهای و بین المللی برای تحقق حقوق بشر بود. کمیسیون بر مبنای این هدف گزارشهای تحقیقی را برای بررسی و میزان دسترسی شهروندان به حقوق بشری شان تهیه و نشر می‌کرد. علاوه بر این، نظارتهای مداوم و مؤثر از محلات سلب آزادی، نظارتهای ساحوی از وضعیت حقوق بشری به صورت عمومی و اختصاصی صورت میگرفت. ثبت شکایات و پیگیری قضایای نقض حقوق بشر، مساعدتهای حقوقی از طریق مشوره حقوقی، ارجاع قضایا به نهادهای مربوطه، معرفی افراد آسیبپذیر به ارگانها و نهادهای حمایت کننده و غیره از موارد مهمی بود که در چارچوب این هدف انجام می‌شد.
انجام گزارشهای تحقیقی جز فعالیتهای مهم و اساسی کمیسیون به شمار میرفت که همه ساله چندین عنوان گزارش تحقیقی از سوی این نهاد تهیه و منتشر می‌گردید. گزارشهای تحقیقی این کمیسیون به صورت معیاری تهیه شده، در ضمن تحلیل وضعیت، پیشنهادهای مشخص برای دولت افغانستان ارائه می‌گردید. کمیسیون بر اساس برنامه استراتژیک و برنامه عمل سالانه، مهم‌ترین مسائل حقوق بشر در کشور را شناسایی کرده و در مورد آن تحقیق می‌کرد. گزارش سال ۱۳۹۵ این کمیسیون، طی مصاحبه با ۳۳۲۹ نفر، درباره وضعیت حقوق بشر، به نشر رسید. بر اساس این گزارش حقوق بشر در افغانستان هنوز با مشکلات زیادی مانند؛ نقض حق آزادی‌های زنان، خشونت علیه زنان و کودکان، محرومیت از حق آموزش، وجود فساد اداری، فقر و بیکاری، جنگ و ناامنی، مواجه بوده است. کمیسیون حقوق بشر پیشنهادهای مشخص را برای دولت ارائه کرد تا به وضعیت حقوق بشر توجه بیشتر صورت گیرد. به همین ترتیب کمیسیون سالانه گزارشهای مختلف در مورد زنان، افراد معلول، دسترسی به عدالت، بررسی سطح آگاهی عامه از حقوق بشر، وضعیت زنان شاغل در نهادهای امنیتی، تهیه گزارش وضعیت شکنجه و ارائه آن به شورای حقوق بشر سازمان ملل، گزارش وضعیت حقوق اقتصادی و اجتماعی، گزارش درباره آموزش حقوق بشر، گزارش از وضعیت تدریس مضمون حقوق بشر در دانشگاههای خصوصی و … انجام می‌داد. در چارچوب هدف استراتژیک حمایت و نظارت، کمیسیون نظارت مؤثر و مداوم بر جریان فعالیتهای مدنی از جمله تظاهرات و اعتصابات داشت. کمیسیون از تظاهرات به عنوان یک حق بشری، گروههای اجتماعی حمایت می‌کرد. نظارتهای این کمیسیون نشان میدهد که در برخی تظاهراتها، مظاهره کنندگان از سوی نیروهای امنیتی مورد رفتارهای خشونت آمیز قرار میگرفتند. کمیسیون همواره از طریق انتشار اعلامیههای مطبوعاتی، از حکومت و نیروهای امنیتی می‌خواست که امنیت تظاهرات را تأمین و از خشونت و پرخاش‌گری خودداری نمایند. سایر فعالیتهای که در چارچوب این هدف استراتژیک انجام می‌شد عبارت‌اند از: نظارت و انجام مصاحبه با شهروندان در مورد دسترسی به حقوق اقتصادی و اجتماعی، نظارت بر وضعیت حقوق اطفال، نظارت بر وضعیت افراد دارای معلولیت، نظارت بر زندانها، نظارت از توقیف خانهها، نظارت بر وضعیت زنان در نهادهای امنیتی، نظارت بر مراکز اصلاح و تربیت اطفال، نظارت از خانههای امن، ثبت شکایات و همچنین ثبت شکایات و مساعدتهای حقوقی، نظارت بر اجرای فرمانهای رییس جمهور، نظارت بر مخاصمات مسلحانه و انجام دادخواهی برای قربانیان و…
بودجه کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان از سوی جامعه بینالمللی به شکل داوطلبانه تأمین می‌گردید. بر اساس گزارش سالانه سال مالی کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، این کمیسیون در سال ۱۳۹۶ مبلغ ۶٫۸ میلیون دالر را دریافت نمود که از آن جمله حدود ۵٫۸ ملیون دالر که ۷۴ درصد کل بودجه را تشکیل می‌داد، به مصرف رسیده بود. مهم‌ترین کشورهای کمک کننده به کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، کشورهای دانمارک (۳٫۷ میلیون دلار)، کانادا (۲٫۱ میلیون دلار)، ناروی (۰٫۴۹ میلیون دلار) و سویس (۰٫۴۹ میلیون دلار)، بودند.
نظر بدهید