گزارشی از مراسم اختتامیۀ سومین دور جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان
ششم عقرب/ آبان‌ماه ۱۴۰۲خ. برابر با بیست‌وهشتم اکتبر ۲۰۲۳م، برندگان سومین دور جایزۀ ادبی اکرم عثمان اعلام شد. سومین دور جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان با دبیری نویسندۀ چیره‌دست کشور، جناب محمدآصف سلطان‌زاده، خالق مجموعه‌داستان‌ها و رمان‌های خواندنی، در شهر استکهلم سویدن برگزار شد. کلوب فرهنگی فردا که برگزارکنندۀ این جشنواره است، در مراسمی که با حضور جمعی از نویسندگان، هنرمندان و فرهنگیان افغانستانی مهاجر، در شهر استکهلم سویدن برگزار کرده بود، با اعلام برندگان این جایزه و روند کار و چشم‌انداز آینده‌شان، به کارشان پایان داد. گردانندگی این دور از جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان را رحیم غفوری، شاعر به عهده داشت.
ظاهر افشار، نمایندۀ کلوب فرهنگی فردا، پیام این کلوب را خواند و از نویسندگانی که در جشنواره اثر فرستادند، داورانی که وقت گذاشتند و آثار رسیده را خواندند، از اشتراک‌کنندگان برنامه، سخنرانان و دست‌اندرکاران جشنواره تشکر کرد. وی اظهار داشت: «کلوب فرهنگی فردا افتخار دارد که میزبان سومین دور جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان در شهر استکهلم است. ما بر آنیم که برگزاری جشنواره‌ها همیشه بر غنای فرهنگ، زبان و ادبیات ما می‌افزاید و برگزاری جشنواره در چنین روزگار تار و پرتنش کاری است نه چندان آسان.»
وی در ادامۀ سخنانش به مشکلاتی اشاره کرد که دامنگیر برگزارکنندگان این جشنواره بوده است. به گفتۀ وی قرار بود مراسم اختتامیۀ جشنواره در روز زادروز زنده‌یاد اکرم عثمان برگزار شود؛ اما به دلیل محدودیت‌های اقتصادی و تأثیرگذاری تحولایت سیاسی و اجتماعی، این امکان فراهم نشد. آقای افشار به دورنمای جشنواره نیز نگاهی انداخت و وعده سپرد که در آینده بخش ادبیات کودک و ادبیات ترجمه نیز به دلیل اهمیت‌شان به این جشنواره افزوده خواهد شد و بدین‌سان بیش از پیش بر غنای فرهنگی کشور خواهد افزود.
بشیر سخاورز، نویسنده و پژوهشگر افغانستانی، یکی از سخنرانان برنامه بود که به دلیل محدودیت ویزا نتوانسته بود به صورت حضوری در برنامه اشتراک کند. او نیز مانند حضرت وهریز سخنانش را ضبط کرده، به جشنواره فرستاده بود. وی آثار داستانی اکرم عثمان را با آثار سه نویسندۀ بزرگ جهان؛ مانند ایوو آندریچ، نجیب محفوظ و گابریل گارسیا مارکیز به صورت تطبیقی مقایسه کرد. به گفتۀ وی این سه نویسندۀ صاحب‌نام جهان از قلم خود به خاطر تأثیرگذاری بر جامعۀ خود استفاده می‌کردند و اکریم عثمان نیز همین کار را می‌کرد. وی شباهت‌ها و تفاوت‌های آثار اکرم عثمان را با آثار آن نویسندگان بزرگ نیز بیان کرد. همچنین آثار اکرم عثمان را با آثار رهنورد زریاب نیز مقایسه کرد. او اکرم عثمان را نویسندۀ چند بعدی دانست که فقط داستان نمی‌نوشت.
وی در پایان سخنانش اظهار داشت که قدرت نویسندگی اکرم عثمان بیشتر در داستان‌های کوتاهش مشهود است تا در رمان دوجلدی‌اش؛ کوچۀ ما و بهترین داستان کوتاه او را نیز داستان «بیخ بوته» دانست.
در ادامۀ برنامه، میز گردی با گردانندگی محب‌الله زغم و کارشناسانی چون محمدشریف سعیدی، شاعر و نویسندۀ افغانستانی ساکن سویدن؛ بتول سیدحیدری، نویسنده و روان‌شناس ساکن ایتالیا؛ عبدالوکیل سوله‌مل، عضو دبیرخانۀ جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان و آقای علم‌گل سحر، عضو هیأت‌داوران سومین دور جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان برگزار شد. در این میز گرد در مورد ادبیات افغانستان، برگزاری جشنواره و نقش آن در شکوفایی وضعیت ادبی و فرهنگی کشور و همچنین جریان نقد و نقدپذیری و تولید آثار فاخر ادبی در سرزمین صحبت شد.
پس از آن بریده‌ای از داستان کوتاه «دختر ککوگل» اثر اکرم عثمان که به خانمش ملیحه عثمان تقدیم کرده بود، با صدای خود زنده‌یاد اکرم عثمان پخش شد.
سپس حضرت وهریز، شاعر و مترجم افغانستانی ساکن در کانادا نیز صحبت کرد. او که یکی از بنیانگذاران گروه گهواره، یگانه انتشارات اختصاصی کودکانه در افغانستان، است، در مورد گروه گهواره معلومات داد. به گفتۀ وی گروه گهواره به زبان‌های فارسی دری، ازبیکی و پشتو کتاب منتشر می‌کند. این گروه در سال ۲۰۱۶م. برابر با ۱۳۹۵خ. از سوی چند تن در کابل تأسیس شد و تا حاکم شدن گروه طالبان، در داخل افغانستان فعالیت می‌کرد و آثار ادبی کودکانه تولید و منتشر می‌کرد و در سراسر افغانستان به صورت رایگان پخش می‌کرد. این گروه، تا حال به فعالیتش ادامه داده است؛ اما این بار از طریق ویب‌سایت کتاب‌های کودکانه منتشر می‌کند.
وی در ادامۀ سخنانش به اهمیت ادبیات کودکانه و جای خالی این کار در افغانستان نیز پرداخت. به باور وی دوران کودکی، مهم‌ترین بخش زندگی یک فرد است که تقریباً هشتادوهفت درصد داشته‌ها و آموزه‌های او در این دوران شکل می‌گیرد.
بخش دیگر سخنان وهریز در مورد مکتب «دریچه» بود؛ مکتبی که در سال ۲۰۲۰م. تأسیس شد. او اظهار داشت که این کار هم‌زمان با همه‌گیری کرونا در سراسر دنیا صورت گرفت؛ زمانی که آموزش‌های آنلاین در دنیا به راه افتاد و پای کودکان از رفتن به مکتب کوتاه شد. در آن زمان مسئولان دریچه امکان آموزش زبان فارسی را برای کودکان فارسی‌زبانان بیرون از کشور فراهم می‌کرد؛ اما با سقوط دولت جمهوری و روی کار آمدن دورۀ سیاه طالبان و محدودیت تعلیم و تحصیل دختران از سوی این گروه، تلاش بر این بوده است که مکتب‌های خانگی را به سبک و روال مکتب دهۀ نود میلادی (دور اول حاکمیت طالبان) ایجاد کنند و امکان آموزش را برای دختران بازمانده از تحصیل فراهم کنند.
داوران سومین دور جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان
این بخش برنامه به گزارش داوران و اعلام برگزیدگان جشنواره و اهدای جوایز اختصاص داشت.
الف. داوران بخش پشتوی سومین دور جایزۀ ادبی اکرم عثمان، نعیمه غنی، نویسنده و شاعر؛ محب‌الله زغم، نویسنده و مترجم؛ و اکبر بری، نویسنده و شاعر بودند. عابده سپوژمی، گزارشی از کارهای این داوران ارائه کردند. این‌که آن‌ها در گزینش آثار برتر چگونه عمل کرده‌اند و آثار برتر دارای چه ویژگی‌هایی هستند.
ب. داوران بخش فارسی سومین دور جایزۀ ادبی اکرم عثمان دو بخش بودند؛ داوران مرحلۀ نخست: عزیزالله نهفته، داستان‌نویس؛ بتول سیدحیدری، داستان‌نویس و روان‌شناس؛ و عبدالواحد رفیعی، داستان‌نویس. بودند.
و داوران نهایی سومین دور جایزۀ ادبی اکرم عثمان وسیمه بادغیسی، داستان‌نویس؛ محسن نیکومنش‌فرد، داستان‌نویس ایرانی و سید مرتضی حسینی شاه‌ترابی، داستان‌نویس بودند.
محسن نیکومنش‌فرد به نمایندگی از هیأت‌داوران نهایی سومین دور جایزۀ ادبی اکرم عثمان، بیانۀ مشترک داوران نهایی را خواند. در آن، در مورد روند کارشان و گزینش آثار برتر به اشتراک‌کنندگان صحبت شده بود. به گفتۀ وی داوران مرحلۀ نخست، از میان ۱۱۶ داستان رسیده به دبیرخانۀ جشنواره، ۷۶ داستان را انتخاب کرده و به مرحلۀ بعد معرفی کرده‌اند. آن‌ها مجدداً دوازده داستان را برگزیده و در اختیار داوران مرحلۀ نهایی قرار داده‌اند و داوران مرحلۀ نهایی، از این میان، شش داستان را در مرحلۀ نخست، از میان دوازده داستان انتخاب کرده‌اند. پس از حذف شش داستان، به این توافق رسیده‌اند که کدام داستان‌ها معیارهای لازم را برای گذار از این مرحله دارند. در نهایت، پس از جدل‌ها و استدلال‌ها، از میان شش اثر داستانی، بر سه داستان برای مقام‌های اول تا سوم توافق صورت می‌گیرد و به دبیر جشنواره معرفی می‌شوند.
آقای نیکومنش‌فرد در ادامۀ سخنانش اظهار داشت که در نزد ما انسجام و گیرایی، ساختار داستان و وجود عناصر داستانی، نوبودن و به‌روز بودن سوژۀ داستانی، عمومی بودن و جهانی بودن موضوع، زبان داستان، انتخاب واژه‌ها و اصطلاحات، یک‌دست بودن متن در انتخاب واژه‌ها، شخصیت‌پردازی، نوشتار تصویری و توانمندی نویسنده برای ارتباط با خواننده مهم و مؤثر بوده‌اند و این مهم را در حفظ کمال بی‌طرفی انجام داده‌ایم.
برندگان سومین دور جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان
داوران در دو بخش فارسی دری و پشتو، افراد ذیل را به عنوان برندگان سومین جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان اعلام کردند:
۱. در بخش زبان فارسی، سمیه فصیحی، نویسندۀ داستان کوتاه «زرد، آبی، قرمز، چیغ» برندۀ مقام اول؛ زهرا نعیمی، نویسندۀ داستان کوتاهِ «موج‌های آبی» برندۀ مقام دوم، و عبدالبصیر رشحه، نویسندۀ داستان کوتاه «دست بی‌گناه» برندۀ مقام سوم اعلام شدند.
۲. در بخش زبان پشتو، وحیدالله تنویر، نویسندۀ داستان کوتاه «کیلی» مقام اول را به دست آورد و گل‌رحمان رحمانی، نویسندۀ داستان کوتاه «ورکه» مقام دوم و صابر شینواری نویسندۀ داستان «دمان» مقام سوم را از آن خود کرد.
سرانجام محمدآصف سلطان‌زاده، دبیر سومین دور جایزۀ ادبی اکرم عثمان و نویسندۀ چیره‌دست کشور در جایگاه قرار گرفت و پروندۀ سومین دور این جایزۀ ادبی را تا سال دیگر بست. سلطان‌زاده از برگزاری موفقیت‌آمیز سومین دور جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان توسط همکارانش اظهار خرسندی کرد و گفت: «تلاش آن‌ها را برای انجام این مهم ارج می‌گذارم و سپاسگزاری می‌کنم.»
وی سخنانش را با اشاره به اهمیت ژانر داستان کوتاه در جهان و این‌که چرا داستان کوتاه به عنوان محور جشنواره انتخاب شده است، ادامه داد. وی اظهار داشت: «قرن اخیر را قرن غلبۀ جهانی داستان کوتاه بر دیگر انواع ادبی می‌نامند. خوانندگان و مخاطبان هنر را دیگر آن ذوق و فراغت نیست که بتوانند رمان‌های طولانی بخوانند. از این رو، با مطالعۀ داستان کوتاه غرابت و معمای زندگی را کشف می‌کنند. داستان کوتاه گونه‌ای روایتی است که هنرمند در آن بخشی از زندگی را از تمامیت آن جدا کرده بررسی می‌کند. داستان کوتاه هنرمندانه‌ترین شکل هنری است؛ زیرا بریشی و مرحلۀ خاصی از زندگی شخصیت داستان را برای روایت انتخاب می‌کند؛ شخصیتی که قبلا تکوین یافته و در حال عمل و عکس‌العملی است، از بحران و حادثه‌ای که قبلا وقوع یافته؛ اما به اوج و فرود و نتیجه نرسیده است.»
وی در ادامۀ سخنانش به ضرورت ادبیات داستانی در زندگی بشری پرداخت و اظهار داشت که ادبیات داستانی سبب رشد فکری میان مردم می‌شود و دریچه‌های فکر آن‌ها را به سوی ایده‌های جدید می‌گشاید. افق دید و نگاه‌شان را وسعت می‌بخشد و انعطاف‌پذیری و تحمل آن‌ها را تقویت می‌کند تا بتوانند باورها، نگاه‌ها و افق‌های متضاد و مخالف را نیز برتابند و بپذیرند و وجود غیر از خودشان را به رسمیت بشناسند.
به باور سلطان‌زاده ادبیات داستانی سبب رشد تعقل و تفکر می‌شود و رشد تعقل و تفکر باعث می‌شود که انسان بیشتر صاحب اختیار باشد و در برابر اجبار غرایز و شرایط محیطی معقولانه‌تر و اندیشمندانه‌تر عمل کنند: «چنین انسانی در موقعیت‌های مختلف پرسشگر و در داوری‌ها سنجشگر و توانا عمل خواهد کرد. می‌توان به کمک داستان و قصه اندیشه و معنا را در ذهن او بست داد و او را به آن توان مجهز ساخت؛ یعنی همان‌گونه که با ادبیات داستانی می‌توان به درونیات ذهن نویسندۀ آن وارد شد و با او به عنوان انسان دیگر ارتباط ذهنی برقرار کرد، می‌توان با تفکر و فعل و انفعالات ذهنی شخصیت‌های داستان نیز مواجه شد.»
به گفتۀ سلطان زاده، تجربیات زندگی شخصیت‌های داستانی باعث وسعت فکر و نگاه خواننده نسبت به زندگی خواهد شد و ابعاد فردی و اجتماعی شخصیت او را نیز رشد خواهد داد.
به گفتۀ وی ما در دنیای پر از سوی تفاهم و انزوا و گسست زندگی می‌کنیم که راه‌های ارتباطی همدلانه از هم فروپاشیده‌اند، از این رو، در چنین دورانی، نقش ادبیات داستانی بیش از همه دوران ضروری‌تر حس می‌شود: «ادبیات داستانی بهترین شیوه برای ایجاد شناخت انسان‌های دورافتاده از هم‌دیگر و زمینه‌ساز ارتباط اجتماعی میان آن‌هاست.»
وی افزود: «ثابت شده است که مردمان جامعه‌ای که سابقۀ قصه‌گویی و داستان‌خوانی ندارند، فاقد قدرت استدلال و فاقد قدرت تمیز و داوری هستند؛ زیرا آن‌ها از قصه‌ها به عنوان ابزار بنیادین معنادهی و الگوی طبیعی تفکر محروم بوده‌اند.»
وی اظهار داشت که جایزۀ ادبی اکرم عثمان به همین منظور راه‌اندازی شده است که ادبیات به نیاز اولی انسان افغانستانی بدل شود تا آن‌ها از این طریق به درک خود و درک دنیای خویش برسند و به تفاهمی برسند که از میان آن‌ها رخت بربسته یا هم هرگز ایجاد نشده است.
سلطان‌زاده در پایان سخنانش به این نکته اشاره کرد که ادبیات داستانی مدرن بسیار دیر در افغانستان شکل گرفته است و هنوز به بلوغ و شکوفایی نرسیده بود که نظام‌های سرکوبگر حاکم شدند، تجاوزها و جنگ‌هایی بر مردم تحمیل شدند و زمنیۀ رشد و شکوفایی آن را زدودند؛ نظام‌هایی از نوع نظام طالبانی که با ادبیات داستانی بیگانه‌اند و از تعقل و تفکر محروم.
وی از استعدادهای موجود در حیطۀ داستان کوتاه‌نویسی، به عنوان چشمه‌های زاینده یاد کرد و خاطرنشان کرد که نباید بگذاریم که با بی‌مهری نظام‌های سرکوبگر این چشمه‌ها خشک شوند؛ بلکه از طریق چنین جشنواره‌هایی آن‌ها را کشف شوند، به رود تبدیل شوند و به دریای ادبیات جهان بپیوندند.
سلطان‌زاده به عنوان دبیر سومین دور جایزۀ ادبی اکرم عثمان از خوب بودن کیفیت داستان‌ها سخن گفت و اظهار داشت که داوران در انتخاب داستان‌های برتر بی‌طرفی‌شان را حذف کردند و با اکثریت آرا سه داستان را به عنوان داستان‌های برتر برگزیدند که بعدتر نشر کافه میدا آن‌ها را منتشر خواهد کرد.
وی برنامۀ اختتامیۀ جشنوارۀ اکرم عثمان را جمع کرد و بدین‌سان پروندۀ آن را تا یک سال دیگر بست.
حسن ختام برنامه هم موسیقی‌ای بود که توسط ادریس سجادی و فایز امیر اجرا شد.
جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان پس از درگذشت دکتر اکرم عثمان، نویسندۀ چیره‌دست کشور، به هدف گرامی‌داشت از از کارنامۀ ادبی او در سال ۲۰۲۰م. برابر با ۱۳۹۹خ. در شهر استکهلم سویدن، در دو بخش فارسی دری و پشتو برگزار شد. امسال سومین دور این جشنوارۀ ادبی بود که بازهم به دو زبان فارسی دری و پشتو برگزار شد و برگزیدگان اعلام شدند. در فراخوان سومین دور جشنوارۀ ادبی اکرم عثمان هدف از برگزاری این جشنواره معرفی چهره‌های برتر و جدید در عرصۀ داستان‌نویسی افغانستان گفته شده بود.
نظر بدهید