محمد حسین فیاض
(ویژه نامه دمبوره، سال دوم، شماره ۵۲، شنبه، ۲۴سرطان ۱۳۹۶)
در افغانستان، به‌خصوص در میان هزاره‌ها «آبه میرزا» نام‌آشناست و مردم او را به نام‌های، دلارام و دختر مالستانی نیز می‌شناسند. بیش از چهل سال است که تعدادی از آهنگ‌های فولکلور هزارگی بانام «آبه میرزا» گِره‌خورده و از او شخصیت افسانه‌ای ساخته است؛ تا آنجا که برخی، آواز او را انکار و برخی هم تأیید کرده‌اند. در جامعه سنتی افغانستان و آن‌هم در جامعه مذهبی هزاره‌ها بسیار طبیعی است که در باره یک زن آوازخوان قضاوت غیرمنصفانه و حتی با او مخالفت شدید صورت می‌گیرد.
زندگی دلارام، سراپا رنج و مبارزه با سنت‌ها و مرارت‌های روزگار است، او نه مهر زمانه را دیده و نه شهرت او کوچک‌ترین سودی برایش آورده است. او خود سرگذشت تلخ خویش را سال‌ها پیش فریاد کرده بود:
گول صدبرگ تابستانم ای یار
فرار از مولگِ مالستانم ای یار
ازآن روزی که گشتم از وطن دور
جیگرپور درد و دیل‌نالانم ای یار.
اما آبه‌میرزا با پیری، رنجوری و شاکی از مردم و زمانه‌اش به قریه‌ی کوچک «گُرگگ» و در خانه محقرش پناه گزید. تنهایی، یگانه همراه لحظه‌های او بود؛ چنان دوبیتی زیر:
دلم از دود تنباکو سیایه
اگر باور نداری نَی گوایه
اگر باور نداری نَی ره بشکن
تمام پرده‌های نَی سیایه
آبه میرزا در ۳۱/۴/۱۳۹۵ از این دنیا کوچید. وی در سرزمین هنر و موسیقی مالستان بالید و در شور جوانی در محافل خانوادگی و دوستانه به آوازخوانی پرداخت و سبک «مالستانی» را بال‌وپر داد؛ گرچند خود به دلیل فشار جامعه سنتی نتوانست این سبک را رشد و گسترش دهد، اما بعدها با دنبال شدن این سبک توسط «صفدر علی مالستانی» و ارائه ده‌ها آهنگ توسط ایشان، نام آبه میرزا ماندگار و جاودانه شد.
صدای نازک و دلکش صفدر علی مالستانی، شبه‌ی زیادی را برانگیخت و این باور برای مردم ایجاد شد که این صدا از خود آبه‌میرزاست؛ چنان‌که تاکنون نیز افراد زیادی بر این باورند. اما واقعیت این است که آبه میرزا، نقش پیشتازی در آوازخوانی نسبت به صفدر علی مالستانی دارد. البته به نظر می‌رسد صفدر علی مالستانی نیز در آغاز کار هنری خویش در جهت استفاده کردن از شهرت آبه‌میرزا بی‌میل نبوده و از آن زمان که در محافل هنری شهرت یافته و به رادیوتلویزیون افغانستان راه‌یافته، دیگر از نام خویش بهره برده است. ولی مسلّم این است که نفس صدای او در جهت این شهرت نقش مؤثری داشته است.
از همین روست وقتی صفدر علی، رخت سفر بست، بسیار کوتاه و زیبا نوشته بودند: «صدای آبه میرزا مرد اما خودش زنده است.» بله، حقیقت همین است «صفدر علی مالستانی» کسی بود که صدای آبه میرزا و سبک مالستانی را جاودانه کرد و نام این خانم هنرمند افسانه‌ای را درون خانه میلیون‌ها افغانستانی برد.
مرگ آبه میرزا، در آستانه تظاهرات دوم اسد و بعد به وجود آمدن حادثه خونین میدان شهدای روشنایی اتفاق افتاد و بسیار کم بازتاب یافت، ورنه از آغی دلارام در فضای فرهنگی و رسانه‌های کشور، مانند یک اسطوره تجلیل می‌شد. البته، این سخن به این معنا نیست که یاد و نام او به فراموشی سپرده شود. امیدواریم قدر چنین بانوان پیشتاز و شجاع را بیشتر دانسته و یادشان را گرامی بداریم.
روحش شاد و یادش گرامی باد!
نظر بدهید