پاره‌ی نخست: مشکلات اقتصادی
بازار چاپ و فروش کتاب در افغانستان، پس از شکل‌گیری جمهوری در ۱۳۸۲ آهسته آهسته وارد حالت روبه‌رشدی شد؛ اما در شروع، کتاب‌فروشی‌ها، کتاب‌های مورد نیاز بازار را از دیگر کشورها به ویژه ایران، وارد می‌کرد. پس از چند سال، وقتی بازار فروش کتاب در افغانستان رونق گرفت و به چاپ کتاب در کشور نیاز شد، شماری از کتاب‌فروشی‌ها در کابل، افزون بر فروش کتاب، به چاپ و نشر کتاب در داخل افغانستان نیز رو آوردند.
انتشارات عرفان، امیری، سعید، واژه و مقصودی، نخستین گام‌ها را در عرصه‌ی چاپ و نشر کتاب در کشور برداشتند. بیش‌تر این ناشران، فعالیت شان را هم‌زمان با شکل‌گیری رژیم جمهوری و با چاپ کتاب‌های درسی دانش‌گاه‌ها، کتاب‌های تاریخ و ادبیات آغاز کردند.
روند چاپ و پخش کتاب تا سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، سیر صعودی داشت و در این دوره، ناشران و کتاب‌فروشان، سرمایه‌های زیادی را در بخش چاپ و پخش کتاب در افغانستان اختصاص دادند. این گونه بود که بازارهای کتاب و مجتمع‌های نشر کتاب در بخش‌های مختلف شهر کابل، تأسیس و بازار فروش کتاب با گذشت هر روز گسترش می‌یافت.
عبدالرحیم پویا، مدیرمسئول انتشارات سعید، می‌گوید: «ما در ابتدا از کتاب‌فروشی کار را آغاز کردیم و بعد از سال ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹، به انتشار کتاب شروع کردیم. در نخست ما بیش‌تر کتاب‌های استادان دانش‌گاه و چپتر‌های درسی آن‌ها را به شکل کتاب چاپ می‌کردیم.» به گفته‌ی پویا، انتشارات سعید، اکنون، بیش‌تر از ۲۵ هزار عنوان کتاب را در قفسه‌هایش دارد که نزدیک به هزار و ۲۰۰ عنوان آن، در این انتشارات چاپ شده و قریب ۳۰۰ عنوان آن، کتاب‌های درسی دانش‌گاه است. پویا می‌افزاید: «همچنین تا سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ ما در ولایت‌های مختلف به ویژه بلخ و دانش‌گاه‌های مختلف از جمله دانش‌گاه مشعل، باختر و مؤسسه‌ی تحصیلات عالی افغانستان، نمایندگی داشتیم.»
بازار کتاب‌فروشی جوی شیر، مارکت ملی پل‌سرخ و کوته سنگی، از مهم‌ترین مرکزهای نشر و پخش کتاب در کابل است.
پس از همه‌گیری کوید-۱۹ و تعطیلی مؤقتی مکتب‌ها و دانش‌گاه‌ها در سراسر افغانستان، بازار فروش کتاب از رونق افتاد و زیان‌های مالی زیادی به ناشران و کتاب‌فروشان وارد شد. هر چند پس از برداشته‌شدن قرنتین، بازار کتاب جمع‌وجوش خود را بازیافت؛ اما پس از مدت کوتاهی در تابستان ۱۴۰۰، رژیم جمهوری از هم پاشید و صنعت چاپ و نشر کتاب، با خطر رکود روبه‌رو شد. بازگشت طالبان به قدرت، محدودیت‌های آموزشی-تحصیلی در برابر دختران و کاهش بی‌پیشینه‌ی خریداران کتاب در نزدیک به دو سال گذشته، ناشران و کتاب‌فروشان را از بازگشت رونق بازار فروش کتاب ناامید کرده است.
هفته‌نامه‌ی جاده ابریشم، برای یافتن تصویر نسبی از وضعیت بازار چاپ و فروش کتاب، با ۱۱ ناشر و کتاب‌فروشی در شهر کابل به شمول انتشارات امیری، واژه، عرفان، سعید، مادر، نگار، مقصودی، اقرأ، شمس و بخارا، گفت‌وگو کرده است. در این میان، نُه گفت‌وگوشونده ناشر کتاب بوده که از این میان، انتشارات امیری، ۳۰ عنوان کتاب؛ انتشارات عرفان، ۲۰ عنوان؛ انتشارات سعید، ۱۵ عنوان؛ انتشارات مقصودی، ۱۰ عنوان و انتشارات واژه، کم‌تر از پنج عنوان کتاب را در ۱۴۰۱، چاپ کرده و چهار انتشارات دیگر، هیچ کتابی در این سال چاپ نکرده است.
ناشرانی که کتاب چاپ کرده اند نیز، می‌گویند که کتاب‌های شان در بسته‌ها و قسفه‌ها، دست‌نخورده باقی مانده و خریداری برای آن وجود ندارد. از مجموع ۱۱ ناشر و کتاب‌فروش، سه ناشر گفته که ماهانه، بین ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ جلد کتاب، چهار ناشر و کتاب‌فروش، گفته که بین ۳۰ تا ۱۰۰ جلد کتاب و چهار ناشر و کتاب‌فروش دیگر، گفته که ماهانه کم‌تر از ۳۰ جلد کتاب فروش دارد.
محمدحسن شریعتی، مدیرمسئول انتشارات عرفان، می‌گوید: «حقیقتش، در حدود دو سال که امارت اسلامی در افغانستان آمده، فروش کتاب به صفر رسیده است. در این روزها، ما حتا یک کتاب هم فروش نداریم.» او، می‌گوید که از سر ناچاری نمایش‌گاه دایمی کتاب عرفان را فعال نگه داشته؛ اما هیچ خریداری ندارد. «روزها منتظر می‌نشینیم؛ ولی مشتری نمی‌آید.»
بیش‌تر ناشران و کتاب‌فروشانی که در این گزارش با آن‌ها گفت‌وگو شده، گفته اند که بازار فروش کتاب، در وضعیت بدی به سر می‌برد. از مجموع ۱۱ ناشر و کتاب‌فروش، تنها سه ناشر، گفته که درآمد شان از فروش کتاب به سختی می‌تواند هزینه‌ی اجاره‌ی دکان و مالیات دولت را پره کند. هشت ناشر و کتاب‌فروش دیگر، می‌گویند که در دو سال اخیر، به دلیل فروش‌نرفتن کتاب‌های شان، از اجاره‌ی دکان بده‌کار شده اند.
بیش‌تر ناشران و کتاب‌فروشان، می‌گویند که در گرو سرمایه‌ی خود مانده اند و نمی‌توانند میلیون‌ها افغانی که برای صنعت چاپ کتاب سرمایه‌گذاری کرده اند را رها کنند. وضعیت بد بازار فروش کتاب، باعث شده، کتاب‌فروشی‌هایی که سرمایه‌ی کمی را در این بخش اختصاص داده بودند، تغییر شغل داده یا هم به بیرون از کشور مهاجرت کنند. ناصر مقصودی، مدیرمسئول انتشارات مقصودی در مارکت ملی در پل‌سرخ، می‌گوید: «بعد از روی‌کارآمدن امارت اسلامی، اکثریت کتاب‌فروشان این مرکز با توجه به زیان‌هایی که در اثر تعطیلات مربوط به فراگیری ویروس کرونا و بعد تغییر نظام دیدند، تغییر شغل داده اند.»
او، می‌افزاید که کاهش بی‌پیشینه‌ی فروش کتاب پس از روی‌کارآمدن طالبان، باعث شده که یک ناشر در مارکت ملی، همه کتاب‌های خود را رها کرد و از راه قاچاق برای کارگری به ایران برود. مقصودی می‌گوید: «از ۲۳ ناشر و کتاب‌فروش، فعلاً پنج تا ناشر و کتاب‌فروش در مارکیت ملی باقی مانده است که همه این پنج ناشر از یک‌ونیم سال کرایه‌ی خود باقی استند؛ یعنی به نحوی ما اکنون در گرو همین کرایه و کتاب‌ها مانده‌ایم و اگر راه برون‌رفتی پیدا شود، ما هم این جا را بسته خواهیم کرد.»
افزون بر کاهش فروش کتاب، برخی از ناشران و کتاب‌فروشان از افزایش مالیه از سوی طالبان و افزایش کرایه‌ی انتقال کتاب‌ها از ایران به افغانستان نیز، شکایت دارند. سیدجلال دارایی، کارمند انتشارات سعید، می‌گوید: «در بخش واردات کتاب، تا چند سال پیش سهولت‌هایی وجود داشت. مثلاً یک کارتن کتاب، به ۷۰۰ الی ۸۰۰ افغانی تمام می‌شد؛ اما حالا یک کارتن کتاب، به پنج هزار افغانی از اسلام‌قلعه تا به کابل می‌رسد.» به گفته‌ی دارایی، افزایش تکس گمرک و هزینه‌ی انتقال با موتر، چالش جدی‌ای سر راه فعالیت کتاب‌فروشان است.
دارایی در کنار شکایت از افزایش مالیه نسبت به دوره‌ی جمهوری، می‌گوید: «حالا مالیات پنج سال را پیشاپیش و به صورت یک‌جایی می‌گیرند.» به گفته‌ی او، گفت‌وگوهای میان اتحادیه‌ی ناشران با وزارت اطلاعات‌وفرهنگ و وزارت مالیه در مورد کاهش مالیه بر ناشران و کتاب‌فروشان، جریان دارد؛ اما هنوز به نتیجه نرسیده است.
بازگشت طالبان به قدرت، مهاجرت دسته‌جمعی شهروندان تحصیل‌کرده و اهل مطالعه، برچیده‌شدن مکان‌های ادبی-هنری و دورنمای تاریکی که در برابر شهروندان قرار دارد، همه دست به دست هم داده و بازار چاپ و فروش کتاب را با خطر رکود روبه‌رو کرده است.
ادامه دارد…
نظر بدهید