مواجهه با یک رویداد واقعی؛ گزارشی از برنامۀ نقد و بررسی «دیوارهای زخمی» اثر عصمت الطاف

مدیر وبسایت

خدیجه شریفی
پنج‌شنبه، چهارم دلو/ بهمن ۱۴۰۳خ. کانون ادبی‌فرهنگی کلمه با همکاری حوزۀ هنری قوم برنامۀ نقد و بررسی رمان «دیوارهای زخمی» را در حوزۀ هنری قم برگزار کرد. در این برنامه که تعدادی زیادی از نویسندگان، قلم‌به‌دستان، دانشجویان و فرهنگیان مهاجر افغانستانی در قم، اشتراک کرده بودند، ریحانه بیانی، نویسنده، منقد ادبی و نقاش، محمدعلی موسوی، نویسنده و منتقد، و عصمت الطاف، نویسندۀ رمان صحبت‌ کردند و نکاتی را در مورد رمان «دیوارهای زخمی» بیان کردند. هم‌چنین، احسان بدخشانی و نصرالله حسنی، از میان شاعران حاضر در برنامه، نیز شعر خواندند. معصومه امیری، داستان‌نویس دیگر افغانستانی، گردانندگی برنامه را به عهده داشت.

نخستین سخنران برنامه، خانم ریحانه بیانی بود. او در دو بخش، به رمان «دیوارهای زخمی» نگاهی انداخت و نکاتی را یادآوری کرد.

خانم بیانی در بخش اول صحبت‌هایش نکاتی دربارۀ رمان کوتاه، ویژگی‌ها و علت گرایش داستان‌نویسان کنونی به رمان کوتاه اظهار داشت و با اشاره به نمونه‌های موفق رمان‌های کوتاه جهان و افغانستان، به «دیوارهای زخمی» نگاهی انداخت و در مورد درون‌مایۀ و ساختار آن صحبت کرد. وی «دیوارهای زخمی» را مواجهۀ شخصیت مرکزی آن با یک رویداد واقعی توصیف کرد و اظهار داشت که از لحاظ ساختار، رمان «دیوارهای زخمی» در دو سطح موازی، این مواجهه را روایت می‌کند؛ سطحی که در تهران می‌گذرد و نگرانی‌ها و دلهره‌های شخصیت مرکزی و همسرش (سرور و نیکبخت) را روایت می‌کند و سحطی که در کابل می‌گذرد و در واقع، حوادث در ذهن شخصیت مرکزی بازسازی می‌شوند.

بخش دیگر صحبت‌های خانم بیانی، دربارۀ ریتم، شخصیت‌پردازی، گفت‌وگو، فضاسازی و زبان «دیوارهای زخمی» بود. به گفتۀ خانم بیانی، داستان ریتم کندی دارد و تمام داستان در سه چهار ساعت می‌گذرد. وی با اشاره به ریتم کند رمان «پایان روز» اثر محمدحسین محمدی، ریتم کند «پایان روز» را هدف‌مند و ریتم کند «دیوارهای زخمی» را غیرهدفمند دانست.

خانم بیانی همچنین اشاره کرد که در داستان‌هایی که نویسنده رویدادهای واقعی را محور کارش قرار می‌دهد، از نمادگرایی و تخیل استفادۀ بیشتری می‌برد. به گفتۀ وی، اگر در «دیوارهای زخمی» نمادگرایی و تخیل بیشتر به کار بسته می‌شد، داستان بهتری را داشتیم.
وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به زبان داستان اشاره کرد و اظهار داشت که رد پای گویش ایرانی را نیز در داستان می‌بینیم که این تأثیرپذیری هم حتماً از رهگذر خواندن آثار ادبی نویسندگان ایرانی توسط نویسنده بوده است. وی همچنین افزود که «دیوارهای زخمی» تکرار و توضیح هم دارد که اگر نمی‌بود، زبان داستان به مراتب منسجم‌تر و بهتر می‌بود.

بخش دیگر صحبت‌های خانم بیانی در مورد فضاسازی، توصیف و شخصیت‌پردازی در رمان «دیوارهای زخمی» بود. به باور وی، وقتی نویسنده یک رویداد واقعی را محور کارش قرار می‌دهد و می‌خواهد تبدیل به اثر ادبی‌اش کند، بهتر است بگذارد مدت زمان زیادی از آن بگذرد تا نویسنده در دام احساساتی‌گرایی نیفتد و راوی نیز خونسردی خود را حفظ کند. به گفتۀ وی، از آن‌جایی که «دیوارهای زخمی» به رویدادی می‌پردازد که زمان زیادی از آن نمی‌گذرد، در دام احساساتی‌گرایی افتاده است و به وضوح می‌بینیم که راوی خونسرد نیست.

وی همچینن، به توصیف در «دیوارهای زخمی» نیز اشاره کرد و توصیف‌های درخشان و تصویرهای خوب داستان را بیان کرد. به گفتۀ وی با وجودی که چنین توصیف‌های خوبی را در داستان داریم؛ اما این اندازه کافی نیستند.

به همین شکل، خانم بیانی به شخصیت‌پردازی نیز اشاره کرد. به باور وی، شخصیت‌های داستان، به گونه‌ای که باید، ملموس نیستند. با وجودی که واکنش‌ها و کنش‌های خوبی را از شخصیت همسر راوی داریم؛ اما آن‌ها تبدیل به شخصیت‌های منحصربه‌فرد نشده‌اند. آنان، مانند همۀ افرادی هستند که ما در دوروبرمان می‌بینیم.

سخنران دیگر برنامه محمدعلی موسوی، نویسنده و منتقد، بود. بخش اول صحبت‌های موسوی، نکاتی ناظر بر زبان داستان بود. وی به واژگان دخیل عربی و انگلیسی در داستان، حشو و زواید و گزارشی شدن زبان در بعضی از قسمت‌های رمان اشاره کرد و نمونه‌های آن را در متن نشان داد.

وی هم‌چنین در بخش زبان داستان، به سه گویش، ایرانی، هزارگی و معیار در داستان اشاره کرد و اظهار داشت که وجود این سه گویش در داستان، به یکدستی زبان داستان می‌تواند آسیب برساند.

بخش دوم صحبت‌های موسوی نیز نکاتی فنی در مورد ساختار داستان بود. به گفتۀ وی، اولین چیزی که توجه خواننده را به خود جلب می‌کند، عدم توازن طول فصل‌ها است. به گفتۀ وی، بعضی فصل‌های طولانی‌اند و بعضی کوتاه و کاش توازن نسبی در طول فصل‌ها در داستان رعایت می‌شد.

هم‌چنین، به صحنه‌سازی و گفت‌وگو و زاویۀ دید داستان نیز پرداخت و نکاتی را در این باره یادآور شد. به گفتۀ وی «دیوارهای زخمی» از کم بودن گفت‌وگوها رنج می‌برد. به اعتقاد او، اگر زاویۀ دید داستان اول‌شخص می‌بود، شاید با این سوژه بهتر می‌بود.

سخنران آخر برنامه عصمت الطاف، نویسندۀ رمان «دیوارهای زخمی» بود. وی در نخست، از مسئولان و دست‌اندرکاران کانون ادبی‌فرهنگی کلمه، منتقدان و اشتراک‌کنندگان برنامه تشکر کرد و سپس، نکاتی را در مورد زبان رمان و روند نوشتن آن بیان کرد.
برنامۀ نقد و بررسی رمان «دیوارهای زخمی» با عکس یادگاری و جشن امضای کتاب به پایان رسید.