علی ضحاک
پس از بازگشت طالبان به قدرت، زنان و دختران در افغانستان، با محدودیت‌ها و محرومیت‌های گسترده‌ای روبه‌رو شده اند. گروه طالبان، پیوسته با وضع محدودیت‌ها بر زنان در افغانستان، کوشیده که زنان را به گونه‌ی کامل از حوزه‌ی عمومی حذف و در چهاردیواری خانه‌ها زندانی کند. این برخورد طالبان با زنان، از یک سو، برخلاف همه کنوانسیون‌های بین‌المللی در باره‌ی حقوق بشر و حقوق زنان است و در سوی دیگر، با شریعت اسلامی و رویه‌های معمول کشورهای اسلامی منطقه در مورد جایگاه زنان نیز، سازگاری ندارد. هیچ کشور اسلامی‌ای در جهان، مانند گروه طالبان با زنان برخورد غیرانسانی ندارد. طالبان همه تصمیم‌ها و سیاست‌های شان در مورد زنان را با شریعت اسلامی توجیه می‌کنند؛ در حالی که اسلام و شریعت، برای زنان جایگاه ویژه‌ای قایل شده و تعلیم و تحصیل زنان را فرض شمرده است.
با گذشت یک سال‌ونیم از تسلط طالبان در افغانستان، هیچ گونه پیش‌رفتی در مورد احترام به حقوق بشر و حقوق زنان، در این گروه به چشم نمی‌خورد. با وجود فشارهای جهانی و اعتراض‌های داخلی و خارجی علیه تصمیم‌های زن‌ستیزانه‌ی طالبان، این گروه، هنوز هم در پی ایجاد محدودیت‌های بیش‌تری فراراه حضور زنان در حوزه‌ی عمومی است.
حضور دختران در مکاتب
حضور دختران در مکاتب و ایجاد مکاتب برای آن‌ها در ۲۰ سال رژیم جمهوری، چشم‌گیر بوده و از مهم‌ترین دست‌آورهای آن دوره به شمار می‌رود. تلاش‌های جهانی و زمینه‌سازی‌های داخلی برای حضور بیش‌تر دختران در مکاتب بود که چهره‌ی افغانستان جنگ‌زده را تغییر داده و زمینه را برای تحول مثبت در عرصه‌های مختلف رقم زد.
نخستین مکتب دخترانه در افغانستان، در ۱۲۹۹ در زمان سلطنت امان‌الله خان در کابل ایجاد شد. در آن زمان، ۴۰ دانش‌آموز دختر در مکتب ابتدائیه آموزش می‌دیدند. در زمان سلطنت ظاهرشاه در ۱۳۴۸، در ۱۷۳ مکتب دخترانه، ۱۰ هزار و ۵۴۰ دانش‌آموز دختر، مصروف آموزش بود. پس از سلطنت ظاهرشاه، در زمان حکومت مجاهدین و دور اول حکومت طالبان، فرصت‌های تعلیمی به صورت کامل از دختران گرفته و همه مکاتب دخترانه در سراسر افغانستان، بسته شد.
با پایان دور اول حاکمیت طالبان در ۲۰۰۱، بار دیگر فرصت برای حضور دختران در مکاتب فراهم شد. در ۱۹۹۹، یک سال پیش از سقوط حکومت طالبان، هیچ دختری به مکتب نمی‌رفت. در ۲۰۰۳، درست پس از سه سال، دو میلیون و ۴۰۰ هزار دختر در افغانستان به مکتب می‌رفت و این رقم تا ۲۰۲۰ به سه میلون و ۵۰۰ هزار رسید. حضور دختران در مکاتب از ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۸، از شش درصد به ۳۹ درصد افزایش یافت. این رشد چشم‌گیر حضور دختران در مکاتب، یکی از دست‌آورهای مهم رژیم ۲۰ساله‌ی جمهوری به شمار می‌رود. اکنون اما در حاکمیت گروه طالبان، همه دانش‌آموزان دختر از رفتن به مکتب بازداشته شده اند.
در ۱۴۰۰ خورشیدی، ۱۹۷ هزار و ۹۲۸ نفر در کانکور شرکت کرد که ۸۰ هزار تن شان، دختران بودند؛ اما در ۱۴۰۱، آمار کلی شرکت‌کنندگان کانکور به گونه‌ی چشم‌گیری کاهش یافت. در این دور، در برخی از ولایت‌ها، حضور دختران در کانکور، تا ۶۰ درصد کاهش یافت. کانکور ۱۴۰۱، درست زمانی برگزار شد که گروه طالبان دروازه‌های مکاتب و دانش‌گاه‌ها را به روی دختران بستند.
در سال ۱۳۹۷، در افغانستان نزدیک به ۱۸ هزار مکتب فعال بود که در آن، ۲۲۰ هزار آموزگار مصروف آموزش دختران و پسران بودند که از این میان، ۳۹ درصد آموزگاران، زنان بودند. در این دوره، دو هزار و ۷۰۰ مکتب دخترانه، شش هزار و ۳۰۰ مکتب پسرانه و هشت هزار و ۷۰۰ مکتب مختلط بود و شمار مجموعی دانش‌آموزان دختر و پسر نیز به ۱۰ میلیون تن می‌رسید.
حضور زنان و دختران در نهادهای اکادمیک
طبق آمار اعلام‌شده از سوی وزارت تحصیلات عالی افغانستان در ۱۳۹۷، بیش از ۸۸ هزار دانش‌جوی زن، در دانش‌گاه‌های دولتی و خصوصی افغانستان مصروف فراگیری دانش بودند. ۴۴ هزار دانش‌جو در ۳۷ دانش‌گاه دولتی و ۴۳ هزار دانش‌جوی دختر دیگر در دانش‌گاه‌های خصوصی مشغول فراگیری دانش بودند. بر اساس آمار وزارت تحصیلات عالی، بیش از دو هزار استاد زن، در دانش‌گاه‌های دولتی و خصوصی تدریس می‌کردند و ۲۰ زن نیز در سطح رهبری نهادهای اکادمیک قرار داشت.
در دوره‌ی جمهوری، با گذشت هر روز، میزان حضور دختران و زنان در نهادهای اکادمیک افزایش می‌یافت و فرصت‌های بیش‌تری برای زنان در عرصه‌های علمی فراهم می‌شد. زنان در این دوره، پیوسته تلاش می‌کردند که چالش‌ها را پشت سر گذاشته و با بهره‌گیری از فرصت‌ها، جایگاه شان را در بخش‌های اکادمیک تثبیت کنند.
دانش‌گاه‌های خصوصی روز‌به‌روز افزایش می‌یافت و دختران زیادی در این دانش‌گاه‌ها نام‌نویسی کرده و با رؤیای تغییر در زندگی و آینده‌ی شان، اهداف شان را دنبال می‌کردند.
مشارکت زنان در ساختار سیاسی و اداری
بر اساس آمار نشرشده از سوی کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی در ۱۳۹۷، از مجموع کارمندان دولت، ۲۸ درصد آن، زنان بودند. این آمار در حال افزایش بود و قرار بود بر اساس پالیسی افزایش مشارکت زنان در اداره‌ی خدمات ملکی، تا ۱۴۰۱ میزان حضور زنان به ۳۵ درصد افزایش یابد.
در انتخابات پارلمانی سال ۱۳۹۷ در افغانستان، دو هزار و ۵۰۰ تن به شمول ۴۰۰ زن نامزد شدند. بعد از برگزاری انتخابات، از مجموع ۲۵۰ کرسی پارلمان، زنان ۶۹ کرسی را به دست آوردند. در آن زمان، پارلمان افغانستان از نظر درصد حضور زنان، رتبه‌ی ۵۵ را در سطح جهان داشت.
زنان در کابینه‌ی حکومت جمهوری افغانستان، از ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ نیز، سهم قابل ملاحظه‌ای داشتند. زنان، وزارت خانه‌های صحت عامه، امور زنان، مخابرات و تکنولوژی مطبوعاتی، معارف، اقتصاد، تحصیلات عالی، تجارت و صنعت، معادن، کار و امور اجتماعی و چندین اداره‌ی مستقل دیگر را مدیریت و رهبری کرده اند. نقش و جایگاه زنان در کابینه‌ی افغانستان، بیان‌گر موجودیت فرصت‌ها و تعهد دولت نسبت به جایگاه زنان بود. با وجود برخوردهای تعبیض‌‌آمیز نسبت به زنان در سطوح مختلف در ۲۰ سال گذشته، با آن هم، زنان با تلاش و پشت‌کار، توانستند سهم ارزنده‌ای در ساختار سیاسی و اداری کشور، داشته باشند.
زنان در افغانستان در ۲۰ سال رژیم جمهوری، در بخش‌های امنیتی نیز، نقش بارزی ایفا کردند. در ۱۳۹۷، از مجموع پرسنل اردوی ملی افغانستان، دو هزار و ۴۰۰ زن در بخش‌های مختلف، مشغول انجام وظیفه بودند. زنان حتا در مدیریت دست‌گاه امنیتی افغانستان نیز حضور داشتند که به طور نمونه، می‌توان از منیره یوسف‌زاده، به عنوان معین کادر و پرسنل وزارت دفاع و حسنا جلیل، به عنوان معین پالیسی وزارت داخله یاد کرد.
طبق آمار وزارت داخله در ۱۳۹۹، سه هزار و ۳۰۰ زن در بخش‌های مختلف پلیس ملی افغانستان، مشغول اجرای وظیفه بودند؛ هزار و ۴۰۰ زن در کابل و در دیگر ولایت‌ها شامل نیروهی پلیس ملی بودند. با گذشت هر روز، میزان شمولیت زنان در بخش‌های امنیتی، به ویژه پلیس ملی افغانستان افزایش می‌یافت. چالش‌های زیادی برای حضور زنان در بخش‌های امنیتی در آن زمان وجود داشت؛ اما زنان در تلاش بودند، تا از موانع و چالش‌ها عبور و جایگاه شان را در سکتور امنیتی کشور نیز، تثبت کنند.
سهم زنان در بخش‌های مختلف در افغانستان قابل ملاحظه بود. زنان در مدیریت دست‌گاه‌های امنیتی و اداری افغانستان، فعال بودند و مشارکت سیاسی نیز، داشتند. رشد روزافزون کمیت و کیفیت تحصیلی و تعلیمی در افغانستان و فراهم‌شدن بسترهایی برای تبارز زنان و دختران در بخش‌های مختلف، نویدبخش آینده‌ا‌ی روشن برای زنان بود و آن‌ها، با تحمل دشواری‌ها و مبارزه با تبعیض، از موانع عبور می‌کردند.
فروپاشی سیاسی و نابودی دست‌آوردها
طالبان در ۱۵ آگست ۲۰۲۱، افغانستان را تصرف کردند. ساختار سیاسی و نظامی کشور فروپاشید و وضعیت سیاسی آشفته‌ای این جغرافیا را فرا گرفت. نیروهای امنیتی افغانستان، نتوانستند در مقابل گروه طالبان مقاومت کنند و ارتش و نیروی جنگی افغانستان، با شکست در برابر طالبان پراکنده شدند.
طالبان با اعلام کابینه‌ی تازه، زنان را کاملاً نادیده گرفته و با گذشت یک سال‌ونیم از حکومت این گروه، هنوز هم، زنان هیچ سهمی در حکومت‌داری ندارند. همین گونه، طالبان، پارلمان افغانستان را منحل و زنان را از کار در اداره‌های دولتی منع کردند؛ دروازه‌های مکاتب را به روی دختران بالاتر از صنف ششم بستند و در نهایت، زنان و دختران را از رفتن به تمام نهادهای تعلیمی و تحصیلی بازداشتند. طالبان زنان را از کار در مؤسسه‌های داخلی و خارجی منع کردند و برای سفر آن‌ها نیز، محدودیت وضع کردند.
ازبین‌بردن همه دست‌آوردهای زنان توسط گروه طالبان، می‌تواند عقب‌گردی تاریخی برای زنان محسوب شود. اکنون، هیچ روزنه‌ای برای تغییر روی‌کرد گروه طالبان در برابر زنان در افغانستان وجود ندارد. با وجود تلاش‌ها و اعتراض‌های زنان در داخل و خارج از افغانستان و فشارهای جامعه‌ی جهانی، هنوز هم تغییر مثبتی در نوع نگاه و روش برخورد گروه طالبان با زنان در این کشور به چشم نمی‌خورد.
مقاومت و ایستادگی زنان در برابر طالبان در طول یک سال‌ونیم گذشته، می‌تواند نقطه‌ی عطفی در تاریخ مبارزاتی زنان افغانستان باشد. با وجود شرایط دشوار و موانع بی‌شمار، زنان خاموش نماندند و در برابر تصمیم‌های گروه طالبان اعتراض کردند؛ اما این گروه، همواره با خشم و خشونت، تلاش کرده که صدای زنان را خاموش کند. ده‌ها فعال زن و معترض تا هنوز از سوی گروه طالبان، بازداشت، شکنجه و زندانی شده اند. با همه‌ی این موارد، زنان به راه شان ادامه داده و برای دست‌یافتن به اهداف شان، هم‌چنان مبارزه می‌کنند.
چشم امید مردم افغانستان به حمایت جهانی از آن‌ها و دفاع از ارزش‌های حقوق بشری و حقوق اساسی و انسانی زنان در افغانستان، دوخته شده است. برای همه آشکار است که بدون تصمیم و اراده‌ی قوی جامعه‌ی جهانی برای تغییر وضعیت در افغانستان، گروه طالبان به خواست مردم افغانستان و جامعه‌ی جهانی تمکین نخواهد کرد و در این میان، زنان هم‌چنان در معرض تهدید و تحقیر از سوی گروه طالبان قرار خواهند داشت.
نظر بدهید