هانا استوری/ جاده‌ی ابریشم
منبع: شبکه‌ی ای بی سی
وقتی زهرا الهام در ۱۶سالگی برنده‌ی رقابت‌های آوازخوانی «ستاره‌ی افغان» -نمونه از آیدل استرالیایی- شد، دوزانو نشست و فریاد کشید. مارچ ۲۰۱۹ بود. او، نخستین زن برنده در این رقابت شد؛ برنامه‌ای که در سال ۲۰۰۵، در واقع چهار سال پس از سرنگونی گروه طالبان توسط نیروهای ایالات متحده و متحدانش، راه‌اندازی شده بود.
الهام یکی از اعضای اقلیت قومی زیر ستم هزاره از ولایت غزنی است؛ جایی که هزاران تن از آن‌ها در ماه آگست ۲۰۱۸ با حمله‌ی طالبان بر مرکز این ولایت، آواره شدند.
تحلیل‌گران در این مورد، گفتند که برنده‌شدن یک زن هزاره در برنامه‌ی رقابتی با رأی مردم، نشان می‌دهد که افغانستان از نظر فرهنگی، نسبت به زمان حکومت طالبان تغییر کرده است.
الهام در آخرین صحنه در برمانه‌ی ستاره‌ی افغان، گفت: «امروز نماینده‌ی دختران افغانستان استم. امروز نه تنها زهرا الهام، بل که تمام دختران افغانستان برنده شدند.»
با تشدید حملات نیروهای طالبان پس از خروج نیروهای امریکایی و متحدانش، زهرا به این نتیجه رسید که باید خانه‌اش را ترک کند.
الهام در ماه آگست، یک سال پس از بازگشت طالبان به قدرت، به تلویزیون ABC Art Works گفت: «بی‌شک اگر در افغانستان می‌ماندم، زندگی‌ام در خطر بود.»
الهام چند روز قبل از سقوط کابل از کشور گریخت و در جست‌وجوی امنیت راه پاکستان را در پیش گرفت. او گفت: «وقتی نتوانستم از میدان هوایی خارج شوم، راه دیگری در پیش گرفتم؛ چادری پوشیدم. با پوشش چادری آن‌ها قادر به شناسایی ما نیستند؛ زیرا فقط چشم‌ها دیده می‌شوند.»
در حال حاضر، الهام ۱۹ساله در ملبورن آسترالیا زندگی می‌کند و کار هنری خود را دوباره روی دست گرفته است. او یکی از هنرمندان، نوازندگان و کارمندان سابق محلی (شهروندان افغانستان که در طول جنگ ۲۰ساله در افغانستان برای دولت آسترالیا کار می‌کردند) است که از افغانستان فرار کرده اند. الهام، یکی از تنها ۳۱ هزار و ۵۰۰ شهروند افغانستان است که به آن‌ها پیشنهاد اسکان مجدد در آسترالیا داده شده است.
الهام در زمان تماشای ویدیوهای یوتیوب از آریانا سعید، خواننده‌ی پاپ افغانستان –همچنین داور برنامه‌ی ستاره‌ی افغان- متوجه شد که می‌خواهد خواننده شود و در ستاره‌ی افغان شرکت کند. خانواده‌اش او را تشویق کردند تا آرزوهای خود را دنبال کند.
الهام می‌گوید که همیشه مطمئن بود که می‌تواند برنده شود. «من مطمئن بودم که استعداد دارم… یکی از آرزوهایم برنده‌شدن در ستاره‌ی افغان بود.»
در حالی که الهام مورد توجه منفی رسانه‌های اجتماعی قرار گرفت و منتقدان، صدایش را به «بینی» تشبیه می‌کردند، او، می‌گوید؛ زمانی که برنده شد، تماشاگران حاضر در تالار «اشک شادی» می‌ریختند و یک‌دیگر را در آغوش می‌گرفتند. او، می‌گوید: «من نشان دادم که دختران افغان نیز می‌توانند آواز بخوانند و می‌توانند هر کاری را که بخواهند، انجام دهند.»
مسعود سنجر، مدیر برنامه‌های تلویزیون طلوع، شبکه‌ای که «ستاره افغان» را تولید می‌کند، اهمیت این برنامه را در سال ۲۰۱۷ به «واشنگتن‌پست» چنین گفت: «موسیقی همیشه در خون مردم افغانستان بوده؛ اما برای مدت طولانی خاموش بود… ستاره‌ی افغان انقلابی در موسیقی ایجاده کرد، در زمانی که کشور به سمت دموکراسی در حرکت بود.»
برنامه‌ی ستاره‌ی افغان اما همیشه از سوی رهبران مسلمان محافظه‌کار مورد انتقاد قرار گرفته و حتا با حمله‌های خشونت‌آمیز مواجه شده است.
نوید فروغ، برنده‌ی ستاره‌ی افغان در ۲۰۰۹، سه سال بعد در ۲۰۱۲ پس از اجرای یک کنسرت پربیننده، از سوی یک مرد نقاب‌دار مورد حمله قرار گرفت. او از ناحیه‌ی بازو زخمی شد. نوید پس از این رویداد، به آسترالیا فرار کرد و به دنبال پناهندگی در این کشور است.
در سال ۲۰۱۶ در یک حمله‌ی انتحاری، ۷ کارمند تلویزیون طلوع کشته شد.
در نوامبر ۲۰۱۷ ملاها و علمای مسلمان، علیه برنامه‌ی ستاره‌ی افغان در شهرهای کابل و هرات تظاهرات کردند. آن‌ها از دولت درخواست کردند تا این برنامه را لغو کند. آن‌ها تلاش کردند تا از برگزاری آزمون وروردی ستاره‌ی افغان جلوگیری کنند.
عبدالباسط خلیلی، عالم دین در سال ۲۰۱۷ به واشنگتن‌پست گفت که ستاره‌ی افغان «جوانان را منحرف می‌کند و کشور را به سمت بحران عمیق‌تر می‌برد.» او افزود: «ما برنامه‌هایی را می‌خواهیم که علم و فن‌آوری آموزش دهند، نه برنامه‌هایی که جوانان را از مسیر درست منحرف کند.»
با این حال، دیدگاه‌های افرادی مانند خلیلی، نتوانست جوانانی مثل زهرا الهام را از ورود به ستاره‌ی افغان و یا از تماشای آن منصرف کند.
زمانی که الهام برنده‌ی ستاره‌ی افغان شد، احتمال بازگشت طالبان را تقریبا پذیرفته بود. او به خبرگزاری فرانسه گفت: «من با موسیقی خود مبارزه خواهم کرد؛ زیرا می‌خواهم زندگی خود را موسیقی و آواز بسازم.»
الهام موسیقی پاپ معاصر افغانستان و نیز موسیقی محلی را اجرا می‌کند؛ اما می‌گوید که تحت تأثیر هنرمندان بیرون از افغانستان از جمله جاستین بیبر، دو هنرمند بالیوودی شریا گوشال و ارجیت سینگ نیز، قرار دارد. الهام می‌گوید: «آن‌ها همیشه برای من الگو بوده اند.»
آن گونه که الهام وارد مرحله‌ی تازه‌ای از زندگی خود شده، می‌گوید: «می‌خواهم در مورد موسیقی آسترالیا و کارهای هنرمندان این کشور، بیش‌تر بدانم.»
خطر ماندن در افغانستان
در سال گذشته وقتی طالبان کنترل افغانستان را برای بار دوم در دست گرفتند، وعده دادند که به حقوق زنان احترام خواهند گذاشت. این وعده عملی نشد. دختران از تحصیل در دوره‌های بالا محروم و زنان مجبور به ترک بازار کار شدند. در شرایط کنونی، زنان موظف اند در هنگام بیرون‌شدن از خانه با قیم مرد هم‌راه باشند و در دید همگانی، صورت خود را بپوشانند.
الهام، می‌گوید: «وقتی طالبان دوباره به قدرت بازگشتند، من فکر کردم که نخستین کار آن‌ها محروم‌کردن دختران از خیلی چیزها است. دختران افغانستان نمی‌توانند درس بخوانند، نمی‌توانند بیرون از خانه کار کنند، چه رسد به نواختن موسیقی.»
هنگامی که طالبان در سال ۱۹۹۶ برای نخستین بار افغانستان را تصرف کردند، پخش موسیقی غیرمذهبی -و همچنین سایر انواع سرگمی‌ها مثل تلویزیون، سینما و حتا شطرنج – ممنوع شد.
در ماه آگست ۲۰۲۱، ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان، به نیویورک‌تایمز گفت که قصد دارند تا دوباره موسیقی را غیرقانونی اعلام کنند. او گفت: «موسیقی در اسلام حرام است؛ اما امیدواریم که به جای تحت فشار قراردادن مردم، آن‌ها را متقاعد کنیم که این کار را انجام ندهند.»
در ماه دسمبر، هنرآموزان و آموزگاران «انستیتیوت ملی موسیقی افغانستان» و بستگان شان وارد پرتغال شدند و در آن‌جا پناهندگی گرفتند. اکنون، آن‌ها در یک بیمارستان نظامی سابق در لیسبون تمرین می‌کنند، در حالی که مدرسه‌ی سابق آن‌ها توسط طالبان غارت شده، ابزارهای موسیقی شان ویران شده و صنف‌های درسی، به دفتر و خواب‌گاه بدل شده است.
هنرمندان حتا از آوازخواندن در خانه‌های خود نیز منع شده اند. الهام می‌گوید: «من دوستان هنرمند در افغانستان دارم. آن‌ها برایم گفتند که در جایی برنامه داشتند، وقتی طالبان آن‌ها را در حال اجرا دیدند، مجبور به فرار شدند. طالبان تمام سازها مثل هارمونیه و تبله (یک جفت ساز که باهم نواخته می‌شوند) را آتش زدند.» الهام ادامه می‌دهد: «آن‌ها فقط توانستند سالم به خانه برگردند.»
نگاه به آینده
الهام دو ماه پیش با ویزای دایمی بشردوستانه وارد آسترالیا شد. این ویزا برای کسانی اعطا می‌شود که با تبعیض بنیادی یا تهدید نقض حقوق‌بشری روبه‌رو اند. او، می‌گوید: «وقتی کوچک بودم، آسترالیا در لیست کشورهای رویایی‌ام بود. همیشه دوست داشتم در آن جا باشم.»
الهام می‌گوید: «وقتی ویزای آسترالیا را گرفتم، بسیار خوش‌حال بودم… زیرا می‌توانستم به آسترالیا بروم و تمام کارهایی را که دوست داشتم، انجام بدهم.» او اکنون تصمیم دارد تا دوباره موسیقی اجرا کند و در این رشته تحصیل کند؛ اما می‌گوید: «ساخت و اجرای موسیقی در کشوری جدید با زبان متفاوت، خیلی استرس‌زا است.»
الهام دوست دارد بار دیگر بتواند در افغانستان اجرا کند. او می‌گوید: «اگر کسی نمی‌تواند درد یا آن چه را در دل دارد بیان کند، می‌تواند آن را از طریق موسیقی بیان کند… در حال حاضر در افغانستان موسیقی وجود ندارد.»
الهام با ناخوشی ادامه می‌دهد: «امیدوارم اوضاع افغانستان بهتر شود تا بتوانیم یک بار دیگر کارهایی را که دوست داریم، انجام دهیم.»
نظر بدهید