علی ضحاک
سقوط افغانستان به دست گروه طالبان در ۱۵ اگست ۲۰۲۱، یکبار دیگر صحنه‌های تاریک را برای زنان در تاریخ این کشور رقم زد. طالبان از بدو تأسیس تاکنون، مخالف حضور زنان در اجتماع بوده است و این رویکرد طالبان هنوز هم باقوت باقی است.
زنان براساس منشور طالبان، در قیمومیت مردان است و حق ندارد بدون اجازه مردان از خانه بیرون شود. تمام حقوق و امتیازات زنان منوط به رضایت مردان است.
رهبر طالبان در ۱۲ قوس سال ۱۴۰۰، فرمان شش ماده‌ای در مورد زنان صادر کرد. در این فرمان آمده بود که زن مال نه؛ بلکه انسان آزاد و اصیل است و هیچ‌کسی آنان را در بدل صلح «بد» داده نمی‌تواند. در این فرمان شش ماده‌ای به مسایلی مهم در مورد زنان پرداخته شده است و طالبان با صدور این فرمان، خواست نوع نگاه و برداشت این گروه را نسبت به زنان در سطح جهان بازتاب دهد. اما این نگاه نسبت به زنان به شدت تقلیل گرایانه است. در هرشش ماده این فرمان حقوق و امیازهای زیادی برای زنان در نظر گرفته شده است. به طور نمونه رضایت زن در اثنای ازداج شرط اصلی دانسته شده است و همچنان گفته شده است که زن بیوه در مورد نکاح و تعیین سرنوشت خود صاحب اختیار است و زن در مال شوهر متوفی حق میراث و سهم دارد. در ماده ششم این فرمان نیز در مورد چند همسری گفته شده است کسانی که چند زن دارد باید حقوق همه زنان را مطابق شریعت بدهد و عدل را در بین آنان تأمین کند.
اما در یک فرمان دیگر که در ۱۷ ثور، ۱۴۰۱ صادر شد، رهبر طالبان حجاب را برای زنان اجباری ساخت. گفته شده است که با هرلباسی که بدن زنان پوشانیده شود آن حجاب است، به شرطی‌که تنگ و نازک نباشد. در ادامه تاکید شده است که برای زنان بهترین حجاب چادری«برقع» است.
در بخش فرمان آمده است:«زنانی‌که از نظر سنی پیر یا جوان استند در مواجه با مران نامحرم باید به دلیل جلوگیری از «فتنه» مطابق هدایات شرعی به جز از چشم‌ها تمام صورت خود را بپوشانند».
رهبر طالبان در فرمان ۱۷ ثور سال جاری تاکید کرده است که زنان بی‌حجاب باید مجازات شود:« در گام نخست خانه زنان بی‌حجاب نشانی و به ولی شان توصیه شود. در قدم دوم ولی آن‌ها به ریاست‌های مربوطه احضار شوند. در گام سوم ولی آن‌ها سه روز زندانی شود. در مرحله چهارم ولی به محاکم سپرده شود تا جزای مناسب داده شود».
تلاش برای کشانیدن زنان به پستوی خانه‌ها و حذف کامل زنان از حوزه عمومی، تنها به این دو فرمان رهبر طالبان خلاصه نمی‌شود. در طول این یک سال یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های طالبان چگونگی حذف زنان از حوزه عمومی و در بند کشیدن بیشتر زنان بوده است. بخشی از نیروی طالبان نیز صرف همین موضوع شده است. در اولین روزهای تسلط این گروه در افغانستان، وزارت امور زنان از ساختار دولت حذف و به جای آن وزارت امر به معروف و نهی از منکر ایجاد شد.
این اقدام حکومت سرپرست طالبان گامی بود برای حذف زنان از بدنه بود. این تصمیم اعتراض‌های گسترده زنان را در افغانستان در پی داشت. جامعه جهانی آن را نکوهش کردند. اما این اعتراض‌ها و نارضایتی‌ها نتوانست ره به جایی ببرد. با گذشت هر روز اداره تازه تاسیس طالبان نیرومندتر شد و اکنون کارمندان وزارت امر به معرف و نهی از منکر وارد حوزه خصوصی زندگی مردم نیز شده است. زنان در اجتماع از مزاحمت‌های محتسبان این اداره مصوون نیستند.
در یک فرمان دیگر وزارت معارف گروه طالبان دختران بالاتر از صنف ششم را از رفتن به مکاتب منع کرد. این فرمان سوم حمل سال جاری صادر شد. صدور این فرمان واکنش‌های شدیدی جامعه جهانی را در پی داشت؛ اما طالبان به هیچ فشاری در این مورد تن نداد و تا هنوز دروازه‌های مکاتب به روی دختران بالاتر از صنف ششم بسته است.
نشست‌ها و کنفرانس‌های جهانی در واکنش به این فرمان طالبان نیز تا هنوز بی‌نتیجه بوده است. دختران بالاتر از صنف ششم از حق تعلیم محروم مانده است.
زنان افغانستان برای رسیدن به خواسته‌های شان، به ویژه بستن دروازه‌های مکاتب به روی دختران، دست به اعتراض زدند؛ اما پاسخ طالبان خشونت، تحقیر و بازداشت زنان معترض بود. تا هنوز ده‌ها زن معترض توسط طالبان بازداشت و شکنجه شده‌اند. چندی قبل نیز تجمع اعتراضی زنان در شهر کابل با خشونت و فیرهای هوایی جنگجویان گروه طالبان متفرق شد. در ساختار کابینه طالبان هیچ زنی حضور ندارد و کارمندان زن در ادارات دولتی تا هنوز اجازه کار را پیدا نکرده است.
براساس دستور دیگر وزارت امر معروف و نهی از منکر گروه طالبان، زنان بدون محرم شرعی حق سفر را ندارند. با صدور این فرمان صدها زنان نتونستند به خارج از کشور بروند. حتی دختر بدون محرم نتوانست به دانشگاه بروند. در شهر مزار شریف دانشجویان دختر به خاطر نداشتن محرم شرعی نتوانستند در ایام رخصتی به خانه‌های شان بروند.
طالبان برعلاوه صدور فرمان‌ها در مورد زنان، در ۲۲ نوامبر ۲۰۲۱، از تمام مجریان زن در تلویزیون‌ها خواست تا هنگام ظاهر شدن در مقابل کامره حجاب اسلامی را مراعات کنند. خبرنگاران زن مجبور شدند در جریان اجرای برنامه صورت شان را بپوشانند. این دستور طالبان باعث شد صدها خبرنگار زن بیکار شوند و کشور را ترک کنند. بیکار شدن زنان خبرنگار و فرار آنان از کشور در رسانه‌های افغانستان را نیز با چالش‌های جدی مواجه ساخت.
با توجه به فرمان‌های رهبر طالبان و دستورهای وزارت امر به معروف و نهی از منکر این گروه در مورد زنان، در می‌یابیم که یکی از دغدغه‌های بزرگ این گروه در طول این یک سال چگونگی ایجاد فضای تاریک برای زنان و حذف زنان از اجتماع بوده است. دستورها و فرمان های این گروه در مورد زنان نه با شریعت و نه هم با ارزش‌های دنیای مدرن سازگار است. در فرمان شش ماده‌ای که در مورد حقوق زنان از طرف رهبر گروه طالبان صادر شده بود اندکی به زنان ارزش انسانی در نظر گرفته شده بود؛ اما دستورها و فرمان‌های بعدی تمام حقوق انسانی زنان را از بین برد.
زنان بیشتر از مردان در طول این یک سال در افغانستان برای احقاق حقوق شان و مبارزه با فرامین بدوی طالبان دست به مبارزه زده‌اند. هنوزهم صدای اعتراض‌های مدنی و خیابانی زنان در افغانستان بلند است. با وجود تهدیدهای طالبان، زنان دست از اعتراض برنداشته است.
نظر بدهید