گفت‌وگوی هفته‌نامه‌ی جاده‌ی ابریشم با مهدی راسخ،
نماینده‌ی‌مردم ولایت میدان وردک در مجلس نمایندگان(۲۶ دلو ۱۳۹۸، ویژه نامه جلریز)
محمدمهدی راسخ در ولسوالی دایمیرداد ولایت میدان‌وردک به دنیا آمده است. در یکی از مکاتب خصوصی شهر کابل درس خوانده و کارشناسی ارشد خود را از رشته‌ی «جامعه شناسی» گرفته است. او فعال مدنی و فرهنگی در کابل و ولایت میدان وردک بوده است. یکی از دستاوردهای فرهنگی راسخ تاسیس «لیسه عالی خصوصی کوشان» در کابل است. ناامنی‌مسیر جلریز، حمله‌ی کوچی‌ها و طالبان به بهسودَین، دایمیرداد و هزاره‌جات باعث شد که راسخ به زادگاهش برود از مردم دفاع کند. او در انتخابات پارلمانی ۱۳۹۷ در ولایت میدان وردک کاندید کرد، برنده شد و در حال حاضر عضو پارلمان هفده‌هم کشور است. هفته نامه جاده‌ی ابریشم در پیوند به ناامنی‌های جلریز بامهدی راسخ، نماینده‌ی مردم ولایت میدان وردک در پارلمان گفت‌وگویی انجام داده که مخاطبین هفته‌نامه را به خواندن آن دعوت می‌کنیم.
سپاس‌گذارم که فرصت گفت‌وگو دادید. به عنوان سوال نخست بگویید که مسیر ولسوالی جلریز ولایت میدان وردک از چه زمانی به این طرف ناامن شده است؟
تشکر و سلامت باشید. شاه‌راه نمبر۲ میدان وردک که از ولسوالی جلریز می‌گذرد، در سال‌های متمادی ناامن بوده است. اما از سال ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ به این طرف بیش‌تر در این مسیر حوادث خلق شده است. شما تاریخ را دقیق به یاد دارید، همان فاجعه‌ی بزرگ که اتفاق افتاد و تعداد زیادی پولیس محلی در آن به صورت دسته جمعی به شهادت رسیدند. از آن فاجعه به بعد به صورت دایم پنج کیلومتر و فعلا پانزده کیلومتر این شاه‌راه در اختیار طالبان است. در اوایل ۱۳۹۶ یک مقدار وضعیت امنیتی خوب شد، اما به دلیل اینکه حومت تامین امنیت کرده باشد. یک تفاهم بین موسفیدان و متنفذین ولسوالی جلریز و مردم آن طرف کوتل اونی یا مناطق مرکزی صورت گرفت، یک تاثیر موقتی داشت، این‌ها جلو طالبان را گرفتند که برای مردم ملکی و مسافرین را آزار و اذیت نکنند، اما بعد از آن بازهم این مسیر به روی مردم ملکی و دولتی مسدود است. افراد دولتی که اصلا رفته نمی‌تواند و مردم ملکی نیز در تهدید بلند قراردارند.
قضایای ناامنی که در جلریز رخ داده، شامل چه موارد می‌شود؛ گروگان‌گیری در برابر پول، سربریدن، تیرباران و در کل تا هنوز چند نفر در جلریز به شهادت رسیده است.
وقایع بسیار مصیبت بار مانند گروگان‌گیری‌ها، سربریدن‌ها و تیرباران‌ها اتفاق افتاده است. تا سال گذشته ۱۰۸ نفر در جلریز توسط طالبان به شهادت رسیده‌اند. در سال ۱۳۹۸ با پنج نفر دولتی بیش‌تر از یازده نفر در جلریز به شهادت رسیدند. یکی اینکه افراد را از موتر پایین کردند سربریدند و تیرباران کردند. دوم-گروگان گرفتند که گروگان‌ها هم دسته‌جمعی و فردی بوده‌اند. آنها را در بدل پول آزاد کردند. مورد سوم حملات تهاجمی که طالبان در ولسوالی جلریز داشته و بر پوسته‌های که از جلریز به طرف سیاخاک بودند، حمله کردند که این طبیعی است، اما طالبان با پوشش کوچی‌ها بالای بهسود حملات تهاجمی داشتند، در کوه‌ها خیزش‌های مردمی حملات را دفع کردند و اجازه ندادند که وارد قریه‌ها شوند. از سال ۱۳۹۷ تا ۹۸ طالبان حملات تهاجی را بالای خیزش‌های مردمی از آدرس خود شان داشتند که قبلا با هماهنگی کوچی‌ها می‌آمدند. در تابستان همین سال قطعه‌ی سرخ طالبان از تکانه به طرف سرچشمه حملات‌شان را آغاز کردند. در بخش آمار قربانیان مسیر جلریز تاکید می‌کنم که تا سال ۹۷ در حدود ۱۰۸ نفر از هزاره‌ها در مسیر جلریز شهید شدند که چه پولیس، حکومتی و ملکی بودند. حمله که امسال انجام دادند، عمدا بود، هدف هزاره‌ها بود که دوازه نفر شهید شدند.
خوب وقتی قطعه سرخ طالبان بالای مردم ملکی حمله کردند آیا حکومت مرکزی از مردم در برابر طالبان دفاع کردند؟ پولیس یا اردوی ملی از مردم دفاع می‌کنند؟
متاسفانه که حکومت هیچ همکاری نداشتند. طالبان نه تنها از جلریز که از وردک هم حملات تهاجمی داشتند که در کجاب و دایمرداد دوازده نفر خیزش‌های مردمی توسط قطعه‌ی سرخ طالبان شهید شدند. در مسیر جلریز سنگرهای مردمی در کوه‌ها استند، اما حکومت محلی میدان وردک هیچ نوع همکاری نداشتند، در داخل ولسوالی استند و تاکید آنها این استند که هرگاه ولسوالی مورد حمله قرار بگیرد دفاع می‌کنیم و توان دفاع از قریه‌ها و تمام ساحات را نداریم. در کل حملات که طالبان بالای مردم ملکی داشتند، حکومت هیچ نوع همکاری نداشتند.
طالبان که در جلریز فعالیت می‌کنند، محلی استند یا از طالبان بیرون مرز نیز در جلریز وجود دارد که مردم را سر می‌برند و گروگان می‌گیرند؟
گفته می‌شود که طالبان بیرون از محل استند، اما تا هنوز دستگیری‌های که حکومت داشته نشان می‌دهد که طالبان از خود محل استند. اکثر تلفات که دادند طالبان محل بودند. در کل از ولسوالی‌های جلریز، نرخ، چک و سیدآباد استند که تحرکات مشترک دارند با همدیگر همکاری می‌کنند. حتی یک تعداد مسوولین‌این‌ها چهره‌های شناخته شده‌ی جلریز استند. مثل سرورالدین که یکی از کلانای این‌ها است.
گفت‌وگوهای که متنفذین محلی دو طرف داشتند به کجا رسید؟
یکی از تاکیدهای که مردم جلریز و یا این مسیر دارند نقش خود را نادیده می‌گیرند، کمرنگ جلوه می‌دهند و اظهار می‌کنند که هیچ توانی برای مهار و در حاشیه بردن طالبان نداریم تا این مسیر را تامین امنیت کنیم و صلاحیت هم نداریم که جلو طالبان را بگیریم، اما موضوع که برای یک سال موثر تمام شد این بود که این‌ها تعهد داشتند که ما در منطقه‌ی خود اجازه نمی‌دهیم که برای مسافرین ملکی آزار و اذیت برسد. با طالبان هم تفاهم کردیم. این تفاهم کوتاه بود و باز شاهد هستیم که در مسیر جلریز افراد ملکی به شهادت رسیدند. تاکید آنها این است که توان و صلاحیت نداریم و طالبان بالای ما نیز ظلم می‌کنند، در ولسوالی تسلط کامل دارند و یک تعداد شان خارجی‌ها استند. در کل نمی‌توانیم برای برنامه‌ها و فعالیت‌های طالبان حد و مرز تعیین کنیم. در مقابل مردم ولسوالی‌های بهسود گفتند که وظیفه مردم محل است که در مسیر جلریز مردم ملکی نباید آسیب ببیند، متنفذین جلریز برای تامین امنیت افراد ملکی در این مسیر مسوولیت دارند.
حکومت محلی و مرکزی در این مورد چقدر تلاش کردند و چه تدابیری اتخاذ کردند؟
در دو سال گذشته هیچ تدابیری نبود، بلکه برعکس چند پوسته که از زایولات به طرف میدان شهر بودند جمع کردند و ساحه را برای طالبان خالی کردند. آن طرف تا بازار جلریز همین اکنون در اختیار طالبان و جزء قلمرو طالبان است و حکومت عقب نشینی کرده است. ساختمان قومندانی جلریز محاصره است. وضعیت زمانی بیش‌تر بدتر شد که از جلریز به طرف سرچشمه و ساحه‌ی تکانه و پل محراب و پشت سر جلریز به دشت حکومت بود که این ساحات نیز سقوط کرد. حکومت هیچ‌گونه اقدام موثر برای تامین امنیت مسیر جلریز نداشته است. از پنج ماه به این طرف با نهادهای مربوطه جلساتی داشتیم که این‌ها تعهد دادند که در همین زمستان حملات تصفیوی می‌کنیم، اما هنوزم موفق نشدند. دلیل‌شان هم این است که مردم ساحه زایوالات همکار نیستند، برای پُر کردن ساحه برای ما نیرو نمی‌دهند، پنج صد نفر اردوی منطقوی در نظر داریم که بعد از عملیات باید در این منطقه جابه‌جا شوند، اما ساحه زایوالات حاضر نیستند و همکاری نمی‌کنند. نیروی غیرمنطقوی آسیب‌پذیر استند. تاکید ما این است که اگر مردم زایولات نیرو نمی‌دهند از نیروی اردوی ملی و امنیت ملی جابه‌جا شوند تا ساحه پُر شود.
وقتی مردم همکاری نمی‌کنند، نیرو نمی‌دهند باید بگذارند که طالبان در جلریز حکومت کنند؟ مردم را بکشند و سر ببرند. نیروهای امنیتی آن‌قدر ضعیف استند که بدون همکاری مردم، جلریز را امن نمی‌توانند یا انگیزه‌های سیاسی پشت قضیه استند؟
حکومت باید این‌توان را داشته باشد و این مسیر طولانی نیست، هشت کیلومتر است. حد اقل با مردم تکانه و پل محراب همکاری شود که مسیر را تامین امنیت می‌کنند. تامین امنیت جاده‌ی عومی و شاه‌راه کابل-بامیان که از جلریز می‌گذرد دشوار نیست و نیروی زیاد هم کار ندارد. درحالی‌که در خیلی جاها نیروهای غیرضروری به کار برده شده است. اما در مسیر جلریز که اشد ضرورت است و هر روز فاجعه خلق می‌شود نیرو نمی‌فرستند و حتما پشت قضیه دست‌های سیاسی کار می‌کنند. بارها تاکید که حکومت عمدا نمی‌خواهند مسیر جلریز امن شود. سیاسیون مریض که در این مسیر نفوذ دارند و در حکومت هم دسترسی دارند به دلایلی منافع اقتصادی و سیاسی خود موانع خلق می‌کنند که مسیر جلریز امنیت نشود. منابع کلان عایداتی گروه‌های تروریستی و مافیاها در همین مسیر است. از موترهای مسافربری و باربری به نام عُشر پول می‌گیرند و تعداد مسوولین حکومت محلی میدان در ناامنی جلریز شریک استند، در وزارت داخله و دفاع جدا در خواست نمی‌دهند و مشکل تراشی می‌کنند.
مسیر جلریز برای طالبان و برخی سیاستمدارن که در ناامنی این مسیر دخیل استند، دست دارند و منافع اقتصادی و سیاسی دارند، اما برای مردم هزاره‌جات چقدر مهم است؟
شما می‌دانید که جلریز کوتاه مسیر بین هزاره‌جات و پایتخت است. هزینه‌ی انتقال مواد خوراکه در هزاره‌جات از این مسیر کم است. اگر از این مسیر نرود و از هر مسیری دیگری برود دو تا سه هزار هزینه برمی‌دارد و همه‌ی ولایات افغانستان وابسته به پایخت استند. مردم هزاره‌جات که محروم‌ترین مردم افغانستان استند، هیچ گونه برنامه‌های انکشافی کلان در ولایات مرکزی صورت نگرفته است. از لحاظ صحی، بازسازی، تعلیم و تربیه و زارعت وابسته به پایتخت استند، مجبورند که رفت و آمد مداوم داشته باشند. به همین خاطر مسیر جلریز اهمیت حیاتیِ اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی برای مردم هزاره‌جات دارد.
وقتی حکومتم محلی میدان وردک و حکومت مرکزی در قسمت تامین امنیت مسیر جلریز تلاش نمی‌کنند و نمی‌خواهند. نمایندگان مجلس و رهبران سیاسی مردم هزاره به خاطر امنیت مسیر جلریز چقدر تلاش کردند، اتفاق نظر دارند یا دارند؟ یا اصلا برای شان مساله نیست.
رهبران سیاسی را ندیدم. اما شما شاهد هستید که در سال‌های گذشته صدای شان را بلند کردند، ولی از کارهای عملی شان چیزی ندیدیم. در مدت که در مجلس نمایندگان بودم برخی رهبران سیاسی هزاره در اپوزیسیون بودند، با استاد دانش، معاون رییس جمهور ملاقات‌های فردی داشتم امنیت مسیر جلریز را تاکید کردم، اما کدام اقدام نشده، تمام نمایندگان مناطق مرکزی با استاد دانش جلسه داشتیم، برای تامین امنیت جلریز در خواست کتبی دادیم که هنوز اقدام نشده است. از آدس جمعی نمایندگان مناطق مرکزی وزیر دفاع، وزیر داخله، رییس امنیت ملی و لوی درستیز را دیدم که تعهد حملات تصفیوی شان در زمستان بود. هنوز عملی نشده است.
در صورتیکه حکومت و نهادهای امنیتی مسیر جلریز را تامین امنیت نکنند، در بهار پیش رو حملات تهاجمی طالبان گسترش پیداکنند. مردم آمادگی دارند تا در برابر حملات تهاجمی طالبان ایستادگی کنند و از مناطق شان دفاع کنند؟
مردم از دیدگاه روحی و روانی کاملا آمادگی دارند، اما از لحاظ امکانات شدیدا مشکل دارند که حکومت مطابق قانون مکلف است که خیزش‌های مردمی را تجهیز کنند، مردم فعال شوند. در غیر آن مردم به هر قیمتی مجبور استند که از خود دفاع کنند.
در حال حاضر وضعیت جلریز چگونه است؟ در دست طالبان است یا حکومت؟
فعلا کاملا در دست طالبان است. از فاصله‌ی دو کیلومتری میدان وردک تا سرچشمه در اختیار طالبان است که حکومت صرف در داخل قومندانی امنیه جلریز محاصره است. طالبان به صورت علنی و آشکار از مسافرین، رانندگان و موترهای باربری عُشر می‌گیرند.
راه حل شما برای تامین امنیت جلریز چیست؟
طرح ما این است که باید در جلریز یک حملات تصفیوی شود. قبل از آن بر چهره‌های پر نفوذ اجتماعی مردم فشار وارد شود. حامیان طالبان و گروه‌های تروریستیِ که در محل استند در حکومت باید لیست داده شود. از نفوذشان استفاده کنند و به حکومت تعهد بدهند که همکاری می‌کنند. نیروهای اردوی ملی و امنیت ملی در ساحه جابه‌جا شوند تا امنیت مسافرین تامین گردد.
در صورتیکه بین امریکا و طالبان طرح «کاهش خشونت» امضا شوند و پس از آن آتش‌بس پایدار صورت گیرد. آیا طالبان خشونت را در جلریز پایان خواهد داد؟
دلیل اینکه طالبان آتش‌بس نمی‌کنند، کاهش خشونت را مشروط و کوتاه‌مدت در میان می‌گذارند، آنان در سراسر کشور بالای نیروهاهی‌شان تسلط کامل ندارند. یکی از مناطق که احتمال دارد عوامل دیگری داشته باشد، جلریز است. شاید خشونت کاهش پیدا کنند، اما مطمین نیستیم که جلریز امن شود، خشونت صورت نیگرد و مسافرین سر بریده نشود.
نظر بدهید