به نظر من، دشواری اصلی فدرالیسم در شرایط جاری، «وهمی بودن فدرالیسم» است، که در یادداشت دکتر کاظمی مورد توجه قرار نگرفته است.
زمانی که مزاری فدرالیسم را مطرح و برایش قانون اساسی تدوین کرد، فدرالیسم متنِ واقعیتِ سیاسی آن زمان افغانستان بود. مزاری تنها خواهان امضای آن بود.
آن زمان، افغانستان توسط چهار حزب/قوم به نحو خودمختار اداره می‌شد؛ هزاره‌ها قلمرو خود را داشتند؛ تاجیک‌ها و ازبک‌ها و پشتون‌ها نیز قلمروهای خود را داشتند. پیکره‌ی سیاسی افغانستان قلمروبندی شده بود. تنها ساختار سیاسی کلی‌ای که با متن واقعیت سیاسی-اجتماعی آن روزگار همخوانی داشت، ساختار فدرالی بود. مطابقت ساختار سیاسی با واقعیت اجتماعی و انسانی نزد مزاری، یک اصل و قاعده بنیادین بود. افغانستان عملاً بین چهار قوم تقسیم شده بود. مزاری هم خودمختاری اربعه و واقعیت برحال را به رسمیت می‌شناخت و هم دغدغه‌ی تمامیت ارضی و وحدت ملی افغانستان را داشت. فدرالیسم طرحی بود که مزاری با آن می‌توانست به هر دو مطلوب دست یابد. او می‌گفت اکنون وضع فدرالی‌گونه برقرار و حی و حاضر است؛ و همین واقع فدرالی‌سان را باید به رسمیت شناخت و قانونی کرد و این رسمیت برای حفظ وحدت ملی و تمامیت ارضی افغانستان ضروری است.
آن زمان فدرالیسم به «ایجاد» نیاز نداشت، بلکه به «رسمیت» نیاز داشت. اما اکنون هزاره‌ها به‌عنوان نیروی سیاسی مطرح نیست و از بازی سیاست و از زمین واقعیت سیاسی به‌طور کامل حذف و طرد شده‌اند. ازبک‌ها و تاجیک‌ها نیز به همین سرنوشت مبتلا شده‌اند. هر سه قوم از میدان زیست سیاسی طرد و به زمین سردِ حیات طبیعی و بیولوژیکی تبعید شده‌اند. متن واقع سیاسی را فقط نیروی غدار و جرار طالبان پر کرده است. هیچ نیروی سیاسی دیگری نیست که زمین واقع را به نفع چهار قوم تغییر دهد. لذا اکنون فدرالیسم از پشتوانه‌ی متن واقع سیاسی برخوردار نیست و زمین واقعیت/وضعیت سیاسی را در اختیار ندارد. متن واقع سیاسی را طالبان به نفع خود تصرف و مصادره کرده است. از این‌رو، فدرالیسم اول به ایجاد نیاز دارد. معنای ایجاد این است که الان «نیست» و بعد باید «هست» شود. منظور من از «وهمی بودن فدرالیسم» همین است. متن واقع فدرالی اکنون حاضر و غالب نیست؛ و چون نیست، عدم را نه قوه‌ی عقل بلکه قوه‌ی «وهم» درک می‌کند. دشواری اصلی فدرالیسم اکنون بازآوردن آن از کتم عدم به صحنه سیاسی است. هیچ نیرویی نیست که قدرت خلاق برای تغییر و بازآرایی واقع و بازنویسی متن وضع سیاسی داشته باشد.
نوت: یادداشت حسن رضا خاوری در مورد نوشته‌ی دکتر کاظمی که تحت عنوان «دشورای‌های فدرالیسم» در هفته نامه‌جاده‌ی ابریشم نشر شده است. این یاداشت از صفحه‌ی فیسبوک آقای خاوری باز نشر شده است.
نظر بدهید