(گفت‌وگو با آقای نور صفا و خانم ضیاء گل سلجوقی، بنیانگذاران روند-ویانا)
جاده‌ی ابریشم: نشست اول ویانا، در ۲۳ سنبله‌ی ۱۴۰۱ با هم‌کاری انستیتیوت امور بین‌المللی اتریش، برای سه روز با اشتراک شماری از جریان‌های سیاسی مخالف طالبان برگزار شده بود. اعلامیه‌ی پایانی این نشست، در کنار ابراز نگرانی از وضعیت موجود در افغانستان زیر کنترل طالبان، گفت‌وگو را یگانه گزینه‌ی مطلوب برای رسیدن به صلح و ثبات سیاسی در افغانستان خوانده بود. در این اعلامیه، شرکت‌کنندگان همچنین خواهان ایفای نقش فعال سازمان ملل متحد در قبال افغانستان شده بودند. آن‌ها، از نهادهای حقوق‌بشری نیز، خواسته بودند که موارد نقض حقوق بشر توسط طالبان در افغانستان را ثبت و به آن رسیدگی کنند.
اعلامیه‌ی نشست دوم ویانا، وضعیت بشری و انسانی در افغانستان زیر کنترل طالبان را اسف‌بار توصیف کرده و از مبارزه‌ی نظامی جریان‌های سیاسی و مبارزه‌ی زنان در برابر طالبان، اعلام حمایت کرده بود. این اعلامیه، از افزایش گروه‌ها و فعالیت‌های تروریستی در افغانستان و گسترش آن برای ناامن‌کردن منطقه، به جامعه‌ی بین‌المللی هشدار داده و از خاموشی ملل متحد در قبال سیاست‌های تبعیض‌گرایانه‌ی طالبان علیه زنان و اقلیت‌های قومی در افغانستان انتقاد کرده بود.
نشست دوم روند ویانا، در ۴ تا ۶ ثور ۱۴۰۲ در ویانا، پایخت اتریش برگزار شد. اعلامیه‌ی این نشست، بسته‌شدن دروازه‌های مکتب و دانشگاه به روی دختران افغانستانی و تغییرات در نصاب آموزشی توسط طالبان را تلاشی برای تحقق اهداف افراطی و هراس‌افکنی در افغانستان خوانده بود. در این اعلامیه، از کشورهای منطقه و جهان، خواسته شده بود که از به‌رسمیت‌شناسی طالبان تا به‌وجودآمدن دولتی مبتنی بر اراده‌ی آزاد شهروندان افغانستان، خودداری کنند.
پس از نشست دوم، یک گروه کاری ۱۶نفره از افراد متخصص که از میان اشتراک‌کنندگان نشست اول و دوم گزینش شده بود، تشکیل شد. این گروه کاری، ۱۸ روز روی یک نقشه‌راه برای عبور از بحران کنونی افغانستان کار کردند.
بنیانگذاران روند ویانا، می‌گویند که در ترکیب این گروه کاری زنان نیز شامل استند.
سومین دور نشست چهره‌های سیاسی افغانستان در ویانا، مرکز اتریش که در در ۱۲ قوس برگزار شده بود، در ۱۴ قوس با نشر بیانیه و یک نقشه‌راه برای افغانستان دمکراتیک و مردم‌سالار، پایان یافت.
نشست چهارم ویانا، از چهارم تا ششم سرطان سال روان با اشتراک نمایندگان بیش از ۴۰ سازمان و گروه سیاسی، نظامی، زنان و شماری از شخصیت‌های تأثیرگذار افغانستان، در شهر ویانا، پایتخت اتریش برای سه روز برگزار شد. اشتراک‌کنندگان این نشست، از سازمان ملل متحد، خواسته‌اند که با توجه به مسئولیت‌های خود بر اساس قواعد بین‌المللی و قطع‌نامه‌های شورای امنیت این سازمان، در نشست سوم دوحه مسئولانه عمل کند.
جریان‌های سیاسی مخالف طالبان در نشست ویانا، با نشر اعلامیه‌ای گفته‌اند: «آجندای نشست سوم دوحه، نشان می‌دهد که سازمان ملل متحد از مأموریت اصلی خود در نشست سوم دوحه، خارج شده و قطع‌نامه‌ی ۲۷۲۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد را نقض کرده است.» شورای امنیت ملل متحد، در قطع‌نامه‌ی ۲۷۲۱ خود، به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، مسئولیت داده بود که یک نماینده‌ی ویژه برای حل بحران افغانستان به ویژه‌ی برای آغاز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی، تعیین کند.
اشتراک‌کنندگان نشست چهارم ویانا، افزوده اند: «اشتراک طالبان به صورت یک‌جانبه و تعیین آجندای نشست سوم دوحه به خواست آنان، نه تنها نشست سوم دوحه، بل که کلیت روند دوحه را فاقد مشروعیت می‌سازد.»
اشتراک‌نکردن طالبان در نشست اول و دوم دوحه، سبب شده که سازمان ملل متحد برای حضور طالبان در نشست سوم دوحه، از تعیین نماینده‌ی ویژه برای گفت‌وگوهای میان‌افغانی و دعوت جریان‌های مخالف طالبان به شمول نمایندگان زنان در این نشست خودداری کند.
اشتراک‌کنندگان نشست چهارم ویانا، از بحران ایجادشده توسط رژیم طالبان به شمول گسترش افراط‌گرایی و تروریزم، تبعیض علیه زنان، آپارتاید جنسیتی، فقدان حاکمیت قانون، بازداشت و کشتار نظامیان حکومت پیشین و مهاجرت گسترده‌ی شهروندان افغانستان ابراز نگرانی کرده و خواهان ایجاد مکانیزم‌های اجرایی برای گذار افغانستان به یک دولت مشروع و دمکراتیک شدند. در اعلامیه‌ی نشست چهارم ویانا آمده است: «شرکت‌کنندگان به نمایندگی از مردم افغانستان، یک‌صدا خواهان رسیدگی جهانی به بحران چندلایه‌ی کنونی در افغانستان شدند.»
همچنین شرکت‌کنندگان در نشست چهارم ویانا، وضعیت موجود امنیتی و سیاسی افغانستان را شکننده، رو به وخامت و ناپایدار خواندند و در زمینه‌ی بسیح بیش‌تر نیروهای مخالف وضعیت کنونی، اقدام‌های مشخصی پیشنهاد کردند. در بخشی از اعلامیه، روند استخراج معادن افغانستان در نبود یک نظام مشروع و مبتنی بر آرای مردم، غیرقانونی خوانده شده و از کشورهای استخراج کننده خواستار توقف تاراج سرمایه‌های طبیعی مردم افغانستان شدند. نمایندگان این نشست در ارتباط به برگزاری نشست سوم دوحه در اواخر جون، از سازمان ملل متحد خواستند تا تحت هیچ شرایطی به دنبال عادی‌سازی روابط با طالبان نباشند و نباید با طالبان به عنوان نمایندگان مردم افغانستان برخورد شود. در اعلامیه، افزوده شده که با توجه به آجندای ارائه‌شده در نشست سوم دوحه، سازمان ملل متحد از مأموریت اصلی خود بر اساس قطع‌نامه‌ی ۲۷۲۱ شورای امنیت ملل متحد، منحرف شده و از آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد خواهان بازگرداندن این مأموریت در مسیر مشروع و مسولانه آن شدند.
روند ویانا چه گونه شکل گرفت شد؟
نور صفا، از بنیانگذاران روند ویانا، در گفت‌وگو با جاده‌ی ابریشم، در مورد چه‌گونگی آغاز فعالیت این روند، می‌گوید: «بعد از سقوط جمهوریت، یک گروه کوچک دوستان افغانستانی در ویانا گرد هم آمدند. آنان خواستند که با هم‌کاری مؤسسه‌های بین‌المللی سیاسی اتریش و سفارت جمهوری اسلامی افغانستان در ویانا، یک گفتمان بین‌الافغانی تحت عنوان روند ویانا، برای یک افغانستان دمکراتیک ایجاد کنند.» به گفته‌ی او، هدف از شکل‌دهی این روند، این بود تا طرحی بدیل حاکمیت طالبان برای افغانستان ارائه شود.
آقای صفا می‌گوید که این روند پس از چهارمین نشست، به کمیته‌های مختلف از جمله حقوق بشری، اقتصادی و سیاسی، بین‌المللی و منطقه‌ای تقسیم شده است. او، می‌افزاید که کمیته‌ها توسط نخبگان سیاسی و علمی افغانستان رهبری می‌شود که در آن، برابری قومی و مذهبی و جنسیتی در نظر گرفته شده است.
به گفته‌ی آقای صفا، این کمیته‌ها روی یک برنامه برای آینده‌ی افغانستان کار می‌کنند، تا در نشست پنجم ویانا در باره‌ی آن بحث و تبادل نظر شود.
در حالی که سازمان ملل متحد سه نشست در دوحه در مورد افغانستان برگزار کرده؛ اما آقای صفا می‌گوید که نمایندگان شماری از کشورهای غربی از جمله امریکا و بریتانیا در روند ویانا نیز، اشتراک داشتند.
برگزاری نشست‌های ویانا، حاشیه‌هایی نیز دارد که یکی از آن‌ها، واکنش طالبان به این نشست‌ها است. ذاکر جلالی، رییس سیاسی وزارت امور خارجه‌ی طالبان، پس از برگزاری چهارمین نشست ویایا، گفت که این نشست محکوم به شکست است. او، در پنج سرطان سال روان، اشتراک کنندگان نشست ویانا را «جمع سرگردان» خوانده و گفته است: «آنانی که چشم امید به جهت‌های خارجی دارند، محکوم به شکست استند.» جلالی، افزوده که اشتراک کنندگان نشست ویانا، فاقد طرح واضح بوده و در بازار سیاست افغانستان دیگر خریدار ندارند.
آقای صفا نیز، می‌گوید که مقام‌های رسمی گروه طالبان در مورد نشست‌های روند ویانا واکشن نشان دادند؛ اما او، می‌افزاید که حاکمیت این گروه بر افغانستان مشروعیت ندارد و اظهار نظر آن‌ها، هیچ پاسخی از سوی اعضای نشست ویانا نداشته است.
در کنکاش‌های روند ویانا که تا حالا در چهار نشست برجسته شده و بیش از ۴۰ جریان سیاسی و نظامی مخالف طالبان در آن اشتراک داشته‌اند، اما هنوز از گروه طالبان برای اشتراک در این جلسه‌ها دعوت نشده است. آقای صفا می‌گوید: «بر اساس اصول و نقشه‌راه، روند ویانا تنها با اشتراک گروه‌های مخالف طالبان صورت می‌گیرد.»
نور صفا، می‌گوید که طالبان، گروهی نامشروع، خشونت‌گر و اصلاح‌ناپذیر است و روند ویانا، راهی برای گفت‌وگوی سیاسی با آن نمی‌بیند. «طالبان مشروعیت آرای مردم افغانستان را ندارند. با سنت‌های تک‌قومی و افکار قرون وسطایی، بالای این مردم تحمیل شده است. روند ویانا، کدام روشنایی گفتمان ملی با این گروه را نمی‌بیند.»
روند ویانا، با این که در جست‌وجوی راه‌حل سیاسی برای بحران افغانستان است؛ اما به گفته‌ی نور صفا، به همه مبارزه‌های مدنی به خصوص مقاومت شکوه‌مند زنان و مردان و تمام مقاومت مشروع شهروندان افغانستان احترام می‌کند.
خانم ضیاگل سلجوقی، از دیگر بنیانگذاران روند ویانا و مسئول کمیته‌ی حقوق بشر این روند، به جاده‌ی ابریشم می‌گوید که حضور زنان افغانستانی در روند ویانا چشم‌گیر بوده و در نشست چهارم، نماینده‌ای از جنبش‌های اعتراضی زنان نیز دعوت شده است. او، می‌افزاید: «در کنفرانس‌های ویانا، زنان مدافع حقوق بشر، حقوق زن وجنبش‌های اعتراضی زنان همیشه شرکت داشتند. مسئله‌ی آپارتاید جنسیتی، یکی از موضوعات مهم کنفرانس‌ها بود. این نشان می‌دهد که روند ویانا، به نقش زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی ارج می‌گذارد.»
بازداشت، شکنجه و ربودن معترضان زن افغانستانی توسط طالبان، از دیگر مواردی است که روند ویانا مستندسازی آن را آغاز کرده است. خانم سلجوقی، می‌گوید: «مستندسازی و تحقیقات روی جنایت‌های طالبان علیه زنان، جزو لایحه‌ی وظایف کمیته‌ی کاری حقوق بشر است که کار را روی آن آغاز کرده است.»
کشتارهای فراقانونی، تصرف زمین و کوچ اجباری گروه‌های قومی غیر پشتون در افغانستان توسط رژیم آپارتاید طالبان و جنایت‌های ضدبشری این گروه، از دیگر موضوعات جدی روند ویانا است. گفته‌ی خانم سلجوقی می‌گوید که روند ویانا آن را توسط نهادهای حقوقی و قضایی بین‌المللی به ویژه دیوان کیفری بین‌المللی، دنبال می‌کند.
خانم سلجوقی با اشاره به جایگاه گروه‌های قومی افغانستان در روند ویانا، می‌گوید: «یکی از ویژ‌گی‌های روند ویانا، احترام به تنوع قومی افغانستان است. چنان چه در کنفرانس چهارم، نمایندگان تاجیک، پشتون، هزاره، اوزبیک، ترکمن، بلوچ، پشه‌یی و سیک، سهم و اشتراک فعال داشتند.»
نوت: نسخه پی دی اف شماره ۲۰۲ جاده‌ی ابریشم را از اینجا دانلود کنید.
نظر بدهید